Polqar bacıları

Süzen Polqar dünyanı fərqli qavrayır. O, bir dahinin beyninə sahibdir. Ancaq Süzen anadangəlmə dahi deyil, bunu keçirdiyi qeyri-adi uşaqlıq sayəsində qazandı. O, adi uşağın bir dahiyə çevrilə biləcəyinin canlı sübutudur. Onun beynini və düşünmə biçimini anlamaq surəti ilə öz beyinlərimizin sərhədlərini inkişaf etdirə bilərik.

Süzen hər üçü də şahmat tarixinin böyük adları arasında olan Polqar bacılarının ən böyüyüdür. Onun bu inanılmaz uğurları ataları Laslo Polqarın apardığı təcrübəyə söykənir.

Macarıstanda yaşayan pedaqoq-psixoloq Laslo Polqarın ilk qızı olan Süzen 1969-cu ildə doğulduğunda atasının bir teoriyası vardı. Ona görə “Dahilər doğulmaz, yaradılır”dı. Bu tezisini müdafiə edərkən Motsartı nümunə göstərirdi, nəticədə Motsartın hələ 5 yaşında musiqi sahəsində göstərdiyi uğuru Motsart kimi bir musiqiçi olan və oğlunu sistematik olaraq yetişdirən atasının əsəri idi. Ona görə bir çox uşaq tutumunun çox altında yetişdiilirdi və məktəbə davam edərək bu tutumun artırılması imkanı yoxdur. Qızı üzərində bir təcrübə aparmağa qərar verdi. Öncəliklə qızını riyaziyyatçı olaraq yetişdirməyi düşündü, ancaq Süzen bir gün evdə şahmat taxtası tapıb bunun haqqında ailəsinə suallar verməyə başlayınca ata Polqar şahmatda qərar qıldı.

Şahmatı sadəcə hobbi olaraq oynayan ata bilgisinin bu lahiyə üçün yetərli olmayacağını düşündüyündən öncə özünü bu mövzuda yetişdirdi. Süzen hələ 4 yaşına basmadan atası ilə şahmat çalışmalarına başladı.

Süzen ilk turnirinə 5 yaşında girdi və dövrün önəmli tabularından birini də alt etdi. 1970-ci illərdə şahmat dünyası kişi hökmranlığı altında idi və bu oyunun qadınlara dönük olmadığına dair yayğın inanış vardı. Ancaq 10 matçın hamısını qazanaraq bu tabunun yıxılması üçün  ilk addımları atmağa başlamışdı. Bu əsnada Polqar ailəsinə ikinci uşaqları Sofiya və 1976-cı ildə son qızları Yudit qatıldı. Ata Polqar onların şahmat təlimlərinə 5 yaşına qədər başlamasa da, Süzen ilə çalışmalarına davam edərkən digər 2 bacı da bu ortamda böyüməyə başladı.

Süzen 1991-ci ildə qrossmeyster oldu. 1996-99-cu illər arasında isə Dünya Qadınlar Çempionu ünvanını əldə etdi. Bacısı Sofiya şahmat karyerasına hələ 5 yaşında ikən 11 yaşadək qızlar arasında keçirilən Macarıstan Çempionatının qalibi olaraq başlayır.  1986-ci ildə 14 yaşadək qızlar arasında Dünya Çempionatının qalibi olan Sofiya olimpiyalarda da bir çox medal sahibi olur. Sofiyanın ən böyük uğuru Romada ən yaxşı kişi şahmatçıları arasında 8 oyunu üst-üstə qazanmasıdır.

Ən kiçik bacı Yudit 1988-ci ildə 12 yaşadək Dünya çempionatının qalibi olaraq ilk rekordunu qırır. 1989-cu ildə dünyada ən yaxşı 100 idmançı arasına girir. 1991-ci ildə yeni rekord qıraraq tarixdəki ən gənc qrossmeyster ünvanını əldə edir. 2005-ci ildə  dünyada ən yaxşı 8 nömrəli idmançı olaraq karyerasının ən parlaq dönəmini yaşayır.

Bəs bu 3 şahmat dahisi bacının  sirri nədir? Həqiqətən atalarının müdafiə etdiyi kimi çalışma ilə dahi olmuşdular?

Şahmat oyunu kimi davam edən vəzifə beynin ön qismində ön yaddaş adı verilən bir bölgədə işlənməkdədir. Burada neyronlar lazımlı məlumlatları əlaqələr yaradaraq saxlayırlar. Ancaq bu əlaqələr qısa  müddətdə itir. Yəni ön yaddaş keçici not dəftəri kimi çalışır və sadəcə təxminən 7 dəyişik məlumat saxlaya bilir. Bu səbəblə 7 rəqəmli telefon nömrəsi ağlımızda tuta bildiyimiz maksimum məlumatdır. Süzenin bu inanılmaz yaddaş bacarığının təməlində gördüyü daşları ağlında qruplayaraq tutması yatır. Ağlar, qaralar, piyadalar və s.

Uşaqlığından etibarən Süzen minlərlə kitab oxuyub minlərlə həmlə incələdiyi üçün şahmat oyununun bütün ehtimallarını haradasa beyninə qazımışdı. 10 yaşındakı uşaq təxminən 10 min kəlmə bilir. Süzen isə 10 yaşında ikən 100 min şahmat qrupunu öyrənməyə çalışırdı. Bu proses onun beyninin fiziki olaraq dəyişməsini təmin etdi.

Polqarların uğurlarının təməlində nümunə tanıma yatırdı. Yəni hər hansı bir şahmat oyunu əsnasında Polqarlar rəqiblərinin tərsinə oyunda mühakimə yürütmür, intuitiv hərəkət edirdilər. Hər kəsin dəqiqələr, bəzən saatlar boyu davam edən mühakimə sonunda edə bildiyi bir həmləni Polqarlar heç düşünmədən edə bilirdilər və üstəlik sonunda oyunu da qazanırdılar. Onlar şahmat oynayarkən beyinlərində istifadə edilən hissə hamımızın üz tanıyarkən istifadə etdiyi hissə ilə eynidir. Yəni Polqarlar hər kəs necə tanıdıqlarının üzünü bilirsə, hər hansı şahmat oyununda qarşılarına çıxan durumları “öncədən tanıyırdılar.”

Qısacası, illərlə davam edən çalışma Polqar bacılarının beyinlərini dəyişdirmişdi. Bu da əslində atalarının “dahi doğulmaz, dahi olunur” teoriyasını sübut edən durumdur.

21 yaşındaykən Süzen “şahmat ustası” ünvanını qazandı. Təxminən 600 kişi arasındakı ilk qadın oldu. Ən balaca bacısı Yudit bacısının izini təqib etdi. Hal-hazırda dünyanın ən yaxşı 15 kişi idmançısı ilə birlikdə anılır. Polqar bacılarının  təsiri ilə günümüzdə çempionatlarda artıq qadınlar kişilərlə bərabər şərtlər altında yarışırlar.