İtaliya və İkinci Dünya Müharibəsi

Almanya ordularının gözlənilməz sürətlə Fransanın şimalını işğal edib iyun 1940-cı ildə Parisi “açıq şəhər” elan etmələrində cəsarət alıb müharibənin uzun sürməyəcəyini hiss edən faşist lider Benito Mussolini Fransa ilə İngiltərəyə müharibə elan edərək İkinci Dünya Müharibəsinə daxil olmuşdu. Mussolininin öncəlikli hədəfi İngiltərə və Fransanın Şimali Afrikadakı koloniyalarını ələ keçirmək olmuşdu. Faşist İtaliya 1940-44-cü illər arasında İkinci Dünya Müharibəsi illərində göstərdiyi pis hərbi performans səbəbi ilə tez-tez tənqid edilmiş, hətta lağa qoyulmuşdu. İtalyanların uğursuz Yunanıstan və Şimalı Afrika kompaniyaları 70 ildir lağ obyektinə çevrilməklə birlikdə İtaliya güclərinin uğurlu olduğu və cəsarətlə döyüşdüyü örnəklər də olduğundan İtaliya ordusunun məğlub olub təslim olduğu fikri tam olaraq doğru deyil. Çox müəllif İtaliya ordusunun müasir silahlardan əlavə motivasiya və yaxşı komandirlərdən də məhrum olmasını uğursuzluğun başlıca səbəbləri olaraq göstərməkdədir.

İTALİYA UĞURSUZLUĞUNUN SƏBƏBLƏRİ

Almaniya 1939-cu ildə Polşanı işğal edib yeni dünya müharibəsinin qapısını açdığında İtaliya ordusu heç bir şəkildə bir istila müharibəsinə hazır olmamasına rəğmən Mussolini Avropa xəritəsinin yenidən cızılması sırasında İtaliyanın gücünün üzərində pay ala biləcəyini xəyal etmişdi.

PİS SİLAHLAR

Bu dövrdə İtaliyanın hərbi-sənaye gücü İngiltərə, Fransa və Almaniya ilə müqayisə edilməyəcək dərəcədə aşağı olmasından əlavə ehtiyac duyulan ölçüdə silah, sursat, pulemyot, tank və yük maşını istehsal etməyə də hazır deyildi. İtalyan pulemyotçu az sayda yeni model topdan əlavə böyük ölçüdə keçən müharibədən qalmış toplardan istifadə edirdi. Həfif zirehli maşınlar və tanklar xaricində müasir tanklar haradasa mövcud deyildi. İtaliyanın seriya istehsalına qarşı industrial gücə sahib olmamasından ötrü müasir vasitələr istehsal etməyə çalışılmışdısa, rəqiblərinə fərq yaratmaq üçün gec qalınmışdı. İtaliya hava gücü kağız üzərində yaxşı olmaqla birlikdə bir neçə min təyyarənin çoxu köhnə olub istehsal edilən az saydakı müasir təyyarə isə müttəfiqlərinki ilə baş edə biləcək gücdə deyildi. Bunların üstünə bir də “Regia Aeronautica”nın Efiopiyanın fəthi sırasında zəhərli qazdan istifadə etməsi İtaliyanın beynəlxalq prestijini dibə endirmişdi.

ZƏİF LİDERLİK

Birinci Dünya Müharibəsinin başlanğıcında yer alan bütün böyük hərbi güclər arasında İtaliya ən pis komanda səviyyəsinə sahib olub vəzifədə yüksəlmə hərbi yetərliliklərə görə deyil, Mussoliniyə sədaqət ölçüsündə reallaşdığı üçün çox sayda bacarıqlı general işindən olmuş ya da passiv vəzifələrə verilmişdi. “Efiopiya qəssabı” ləqəbi ilə xatırlanan Rodolfo Qrasiani kimi bacarıqsız, amma sadiq adamlar uda bilməyəcəklərini bildikləri müharibələrdə belə Duçeni məmnun etmək üçün italyan qanını hesabsızca xərcləməkdən çəkinmirdilər. Mussoliniyə qarşı çıxan, onun qərarlarını və ya faşizmi sorğulayan hər kəs həbsə (confino) ya da Somaliyaya-sürgünə göndərilməkdəydi. İtaliya donanması isə müharibə boyunca haradasa yerindən qımıldanmamışdı. Bununla birlikdə pis idarə edilən İtaliya qoşunları Almaniya gücləri ilə birlikdə ya da Almaniya ordusu əmrində çox daha yaxşı döyüşdülər. Hitlerin Rusiya işğalına (“Barbarossa” planı) qatılan İtaliya gücləri özəlliklə “İtalyan alpini” (dağ birlikləri) korpusu və “Voloire” (atlı topçu) alaylarının uğurları sovetlər tərəfindən belə təqdir edilmişdi. Bənzər şəkildə fəlakətə çevrilən Yunanıstanı ələ keçirmək məcarəsində Albaniyaya geri çəkilən İtaliya qoşunları almanların Yunanıstanı ələ keçirməsinin ardınca Yunanıstanda daha yaxşı döyüşmüşdülər.

MOTİVASİYA ƏSKİKLİYİ

Faşistlər xaricində İtaliya xalqı müharibəyə və Mussolinin Aralıq dənizi fəth etmək xəyallarına qarşı maraqsız idi. İtaliya əsgərləri Yunanıstanın işğalı sırasında vətənləri üçün ölməyə hazır əsgərlərin şiddətli müqaviməti ilə qarşılaşdıqlarında niyə döyüşdükləri mövzusunda dəqiq fikirləri yox idi. Bir italyan müharibə qazisinin müharibədən sonra özlərini qorxaqca döyüşməklə günahlandıranlara qarşı “İtalyanlar müharibə qazanılsa belə hər şeyi Almaniyanın əlinə keçəcəyini görürdülər. Niyə bir heç üçün savaşaq? Bu, qorxaqlıq deyil, ağıllı davranmaqdır” sözü İtaliya qoşunlarının cəbhədəki ruh halını gözlər önünə sərməkdəydi.

(İTALİYA ORDUSUNUN DÖYÜŞDÜYÜ CƏBHƏLƏR)

FRANSAYA HÜCUM

İtalyanlar müharibə elanının ardınca ilk hücumlarını iyun 1940-cı ildə Fransaya etmiş olsalar da, Alp dağları sərhədində dayanmış, eyni ay içində Fransa Almaniyaya təslim olmasının ardınca da İtaliya-Belçika sərhədində bir neçə Fransa bölgəsini ələ keçirmişdilər. Noyabr 1942-ci ildə İtaliya ordusu cənub-şərqi Fransa və Korsikanı istila etməməklə qalmamış, Rona çayının şərq tərəfində İtaliya hərbi rəhbərliyi qurulmuşdu.

ŞİMALİ AFRİKAYA HÜCUM

İtaliya Şimali Afrikada heç bir hərbi uğur əldə edə bilməmişdi. İtaliyanın müharibə elanından bir həftə sonra ingilislər Liviyadakı “Fort Capuzzo”nu ələ keçirmişdilər. İtalyanlar davamlı geri çəkilmək məcburiyyətində qalmışdılarsa, daha yaxşı təchizatlı və daha yaxşı idarə edilən alman qoşunlarının köməyə gəlməsi ilə Şimali Afrikada bir müddət daha tutuna bilmişdilər.

BRİTANİYA MÜHARİBƏSİ

Mussolini Britaniya müharibəsi sırasında alman hücumunu dəstəkləmək üçün İtaliya krallıq hava qüvvələrindən (La Regia Aeronautica) İngiltərə müharibəsinə qatılmaq üzrə “Il Corpo Aereo Italiano” (C.A.I.) və ya İtaliya Hava Qoşunları olaraq anılan bir qisim təyyarəni 1940-cı ildə Belçikaya göndərmişdi. İtaliya Hava Qüvvələri tərəfindən istifadə edilən təyyarələrin köhnə, təchizatlaarının isə ingilis və alman təyyarələri ilə uyuşmaması İtaliyanın bu sahədə də uğur göstərməsini əngəlləmişdi.

ŞƏRQİ AFRİKA DÖYÜŞLƏRİ

İtalyanlar 1940-cı ilin iyununda Eritreya, Somaliya və Efiopiya kimi müstəmləkələr üzərindən Şərqi-Afrika hərəkatını başlatmış olub bölgənin yerli qəbilələrindən hərbi məqsədlə istifadə etmişdi. Öncə Keniya və Sudana hücum edən italyanlar avqust ayında Somaliyada irəliləmişdilərsə, bir neçə ay içində ingilis gücləri tərəfindən geri çəkilməyə məcbur olmuşdular.

BALKAN YARIMADASINDA MÜHARİBƏ

İtaliya müharibə elanından çox öncə Albaniyaya maraq göstərmiş, hətta 1939-cu ilin əvvəlində dünyanın diqqəti Almaniya ordusunun Çexoslovakiyaya girməsinə fokuslanmışkən İtaliya hərbi qoşunları aprel ayında Albaniyaya hücum etmiş, möhkəm müqavimət görmələrinə rəğmən ölkənin kontrolunu ələ keçirməyi bacarmışdılar.

İTALİYANIN İŞĞALI

İyul 1943-cü ildə İngiltərə və Amerika qoşunları “Haski əməliyyatı” adını verdikləri plan nəticəsində Siciliyaya hücum edincə Almaniya qoşunları sürətlə adaya İtaliya müdafiəsinə köməyə getmişdilər. Siciliyanı müttəfiqlər ələ keçirirkən İtaliya və Almaniya qüvvələrin böyük bölümü materikə əmniyyətlə geri çəkilməyi bacarmışdılar. Eyni ay müttəfiqlərin Romaya etdiyi hava hücumu şəhərdə böyük təxribat yaratmağın ötəsində müharibəyə zatən könüllü olmayan İtaliya xalqının əhvalını pozaraq ölkələrinin müharibə səylərinə daha az dəstək vermələrinə səbəb olmuşdu. Mussolini eyni ay içində “Böyük faşizm şurası” tərəfindən devrilmiş, kral III Viktor Emmanuil ilə Pyetro Badolyo iqtidarı ələ keçirmişdilər. Apuliyada olan İtaliya krallıq höküməti aclıq və səfalət içində qıvranan ölkənin şimalına hakim olan və almanlarla əməkdaşlığa davam edən Salo Respublikasından fərqli olaraq müharibəyə son vermək üçün müttəfiqlərlə gizli görüşlərə başlamışdılar. Sentyabr 1943-cü ildə İtaliya höküməti ilə Siciliyadakı Fyerfild düşərgəsindəki müttəfiqlər arasında gizli atəşkəs müqaviləsi imzalanmış, bir neçə gün sonra elan edilmişdi.

Birinci Dünya Müharibəsi sırasında Çanaqqala hücumunun qızğın tərəfdarı olub yaşadığı məğlubiyyətə rəğmən Cənubi Avropa ölkələrini hərbi və siyasi baxımdan zəif görən Çörçill qitənin yumşaq qarnı olaraq İtaliyanı görməkdə idi. Bununla belə kələ-kötür qəza səbəbi ilə müdafiə üçün mükəmməl mövqelərə sahib olan İtaliya qoşunları zəif və nisbətən keçmiş təchizatlarına rəğmən ölkələrini müdafiə edərkən asan yeyilən loxma olmadıqlarını sübut etdilər. Müttəfiqlərin İtaliyadakı qələbəsi 1945-ci ilin yazına qədər reallaşmamışdı.