Corc Oruell "1984", Oldos Haksli isə "Cəsur yeni dünya" adlı əsərlərin müəllifləridir. Hər ikisi də real zamandakı dünya nizamı və idarə sistemləri üzərindəki təxminlərini əsərlərində yazmışdılar. İkisinin də ortaq yönü və haqlı olduqları təxmin insanlığın bəzi güclər tərəfindən nəzarət altına alınıb bədbəxt və degenerasiya halına gətiriləcəyidir. Amma üsullar mövzusunda fərqli fikirlər önə sürmüşdülər. Hansı haqlıdır?
1940-cı illərin axırında tam da radionun diktatorların əlində çox təsirli vasitə olaraq istifadə olunduğu, kommunizm və faşizm kimi totalitar rejimlərin bütün dəhşəti ilə yaşandığı və yaşanmaqda olduğu bir dövrdə kütləvi rabitə vasitələrinin insanların həyatındakı təsirləri ilə bağlı uzaqgörənlik ortaya atılmağa başlanmışdı. Bunların ən önəmlisi Corc Oruellin rabitə texnologiyalarının insanları qlobal miqyasda diktatorluğa gətirəcəyi və bütün insanların totalitar rejim altında, onun "Böyük qardaş" adını verdiyi sistemin nəzarəti və yoxlaması altında yaşamaq məcburiyyətində qalacaqları 1984 romanındakı kəhanəti idi. Oruell bu kəhanətində daha çox kommunizm və faşizm bənzəri totalitarizmin hakimiyyətindəki dünyanı təsvir etməkdəydi.
Halbuki Oruellin ürküdücü kəhanətindən başqa o dövrdə çox diqqət çəkməyən başqa bir kəhanət də vardı. Bu dəyişik kəhanət Oldos Hakslinin bir az daha köhnə, bir az daha az bilinən, ancaq eyni dərəcədə ürküdücü olan "Yeni cəsur dünya" kəhanəti idi. Oxumuş insanlar arasında belə yayğın inancın tərsinə Haksli ilə Oruellin kəhanətləri eyni şeyə bağlı deyildi. Oruellin xəbərdarlığı xaricdən edilən təzyiqin bizə boyun əydirəcəyi istiqamətindədir. Hakslini fikrinə görə isə insanları muxtariyyətləri, yetkinlikləri və tarixlərindən yoxsul buraxmaq üçün "Böyük qardaş"a ehtiyac yoxdur. Haksliyə görə insanlar zaman içində üzərindəki təzyiqdən xoşlanmağa, düşünmə bacarıqlarını darmadağın edən texnologiyaları ucaltmağa başlayacaqlar.
Oruell kitabları qadağan edəcək olanlardan qorxurdu. Hakslinin qorxusu isə kitabları qadağan etməyə ehtiyac olmayacağı, çünki artıq kitab oxumaq istəyəcək heç kimin qalmayacağı şəklində idi.
Oruell bizi informasiyasız buraxacaq olanlardan, Haksli passivliyə və eqoizmə sürükləyəcək qədər informasiya yağmuruna tutacaq olanlardan qorxurdu.
Oruell həqiqətin bizdən gizlədilməsindən, Haksli həqiqətin biveclik dənizində boğulmasından qorxurdu.
Oruell əsarət altında sivilizasiya halımıza gəlməyimizdən, Haksli duyğu istismarına söykənən, içki aləmləri və tək başına ipdə asılı tennis topu ilə əylənmək ya da günümüzdə olduğu kimi bütün gününü tv qarşısında sehrlənməş kimi matç və ya başqa şeyləri izləmək, kompyuter başında falla vaxtını keçirmək və ya saatlarla davam edən çat boşboğazlıqları ilə məşğul olmaq kimi şeylərlə ömür tükədən önəmsiz sivilizasiyaya çevrilməyimizdən qorxurdu.
Haksli əsərində qeyd etdiyi kimi tiranlığa qarşı mübarizə aparmaq üzrə daima tətikdə gözləyən ictimai liberallar ilə rasionalistlər insanın haradasa sonsuz olan əylənmə aclığını hesaba qata bilməmişdilər. Haksli "1984"də insanların acı çəkərək yoxlanılmasına diqqət çəkərək "Yeni cəsur dünya"da insanlar həzzə boğularaq yoxlanılmaqdadır.
Qısaca, Oruell bizi nifrət etdiyimiz şeylərin məhv etməsindən qorxarkən Haksli bizi sevdiyimiz şeylərin məhv edəcəyindən qorxurdu. Daha doğrusunu söyləmək lazımdırsa, biri insanların azadlıqları üzərində həyata keçirilən istibdaddan qorxarkən digəri insanın nəfsinin əsiri halına gətiriləcəyi sistemi daha real təhlükə olaraq görməkdə idi. Dünya qlobal kəndə çevriləcək, qlobal kəndin tütəkçisi isə insanları yatızdırmaq üçün işbaşında olacaqdı. Əlindəki tütək isə media və özəlliklə tv olacaqdı.
0 comments :
Post a Comment