Onun həyatı İrlandiyaya, müstəqilliyə və bərabərliyə həsr olunmuşdu. Həm sənətkar, həm siyasətçi, həm inqilabçı, həm süfrajet, həm sosialist həm də İrlandiya müstəqillik mübarizəsində barrikada başlarında bir savaşçı idi.
"1916-cı il qadınları" İrlandiya müstəqilik mübarizəsi olaraq bilinən "Pasxa üsyan"ında barrikadalarda savaşan qadınlara verilən addır. Barrikada və xəndəklərdə savaşan, yaralıları müalicə edən, məlumat toplayan qadınlara komandirlik edən isə qrafinya Konstansiya Markeviçdir.
Konstansiya "Pasxa üsyanı" ya da "Xəndək-barrikada savaşı" olaraq bilinən ölkəsinin müstəqillik mübarizəsində üsyan kibritini ilk çaxanlardandır. Mübarizə meydanında yazılan bir şeirdə eyni barrikadada birlikdə mübarizə apardığı uşaqlıq dostu ona "Qalx, kibrit çaxmağımı istə" deyə səslənirdi.
"Pasxa üsyanı"nın başladığı 1916-ci ildə səsvermə hüququ, bərabərlik mübarizəsi aparan qadınlar ingilis əsgərlərinin hücumlarına qarşı komandir Konstansiya Markeviçin liderliyində barrikadalar qurdu, xəndək qazdı, özünümüdafiə birlikləri yaratdılar. Barrikadalar arxasında təslimiyyəti qəbul etməyərək dirənən qadınlar tarixə "1916-cı il qadınları" olaraq keçdilər. Üsyan nəticəsi olaraq Avropada qadın hüquqlarını tanıyan ilk konstitusiya özəlliyinə sahib "İrlandiya Respublika elanı"nı gətirdi. Konstansiya üsyanda həbs edildi və edam cəzasına çarpdırıldı. Qadın olduğunuz üçün edam edilməyəcəksiniz" deyən İngiltərə rəsmilərinə cavabı bu idi: "Komandanızın məni vuracaq incəliyə sahib olmasını dilərdim."
Konstansiya ingilis müstəmləkəsi altında irlandiyal burjua ailəsinin uşağı olaraq 1868-ci ildə dünyaya gəldi. İncəsənətə maraq göstərirdi. "Slada School"da incəsənət oxumaq üçün Londona getdi. 1898-ci ildə Parisdə "Julian akademiyası"nda təhsilini davam etdirdi. Daha sonra evlənib soyadını alacağı qraf Kazimir Dunin Markeviç ilə burada tanış oldu. 1903-cü ildə ölkəsi İrlandiyaya köçdü və Dublində peyzaj rəssamı olaraq şöhrət qazandı.
Konstansiyanın siyasətə və müstəqillik fikrinə maraq göstərməsi isə real olub-olmadığı bilinməməklə birlikdə haqqında yazılan bioqrafiyalarda kirayələdiyi evdə çıxan yazıları oxuyaraq olduğu rəvayət edilir. 1906-cı ildə Dublin çevrəsindəki qırsal yerdən bir ev kirayələyir və daha öncə bu evdə Padraik Kolum adlı bir şair yaşayırdı. Müstəqillik tərəfdarı olan bu şairin geridə buraxdığı yazıları oxuyan Konstansiya 1908-ci ildə qrafinya aktiv olaraq İrlandiyadakı müstəqillik siyasətinə daxil oldu. "Sinn Féin" və "Inghinidhe na hÉireann" deyilən qadın hərəkatına qatıldı.
1909-cu ildə "Müstəqillik ancaq silahlı üsyanla olur" fikrini mənimsəyən Konstansiya irlandiyalı qadınlara silahlı və teoriya təlimlərin verildiyi "Fianna Éireann"ı qurdu. Bu dövrə adi aparılan dəyərləndirmələrdə "Fianna Éireann"ın qurulmasının 1913-cü ildə "İrlandiya könüllüləri"nin qurulması qədər önəmli olduğu təsbiti edilir. "İrlandiya könüllüləri"nin qurulması "İrlandiyada silahlı üsyan hazırlığı üçün partizan birliklərinin ilk qurulduğu tarix" olaraq keçsə də, əslində ilk yaranması Konstansiya liderliyində 4 il əvvəl qadınlar qurmuşdu. Və bunu az sayda tarixçi yazar.
Konstansiya və bərabərindəki qadınlar 1911-ci ildə İngiltərə kralının Dublini ziyarəti sırasında böyük nümayiş təşkil etdilər və "Şüşə qırmaq və küçələrin hüzurunu pozmaqdan" həbs olundular. 1913-cü ildə aylarla davam edən 20 min işçinin sindikat haqqı dirənişi müdafiə etmək üçün qurulan təşkilatda Konstansiya yoldaşları ilə bərabər Dublinin zirzəmilərində qurduğu mətbəxlərdə dirənən işçilərə yemək bişirdi, ordu uniformalarını hazırladı və ordunun marşını yazdı.
Birinci Dünya Müharibəsi ardınca müstəqillik fikrinin yetkinləşdiyi İrlandiyada 1916-cı ilin aprel ayında "İrlandiya Respublika Qardaşlığı" Dublin şəhərində Pasxa bayramı ilə dəng gətiriləcək üsyan üçün hazırlıqları tamamlandı. Qardaşlığın liderliyində qadın güclərinin yaratdığı "Fianna Éireann" kişi savaşçıların yer aldığı "İrlandiya könüllüləri", işçi müdafiə birlikləri, İrlandiya vətəndaş ordusu bir araya gələrək İrlandiya Respublika Ordusunu qurdu. Pasxa həftənin başlanğıc günündə üsyan başlandığında elan edilən "İrlandiya Respublika elanı"nda qadın və kişilərin eyni hüquqlara sahib olacağı, qadının səsvermə hüququna sahib olacağı elan edildi.
Konstansiya bacısı Eva daxil İrlandiya Respublika ordusunda sadəcə savaşan qadınlar 10% idi, amma barrikada və xəndəklərin arxasında bu say 40%-ə qədər çıxmışdı. Cəbhədə yer alan qadın savaşçılardan əlavə inqilabçı qadın siyasətçi və tibbi həkim Ketlin Linnin komandirlik etdiyi çoxu qadından ibarət tibb mərkəzləri də qurulmuşdu.
Pasxa üsyanıda Konstansiya İrlandiya Respublika ordusunda yüksək komandirlərdən biri idi və Dublindəki barrikadaların inşa edilməsini idarə edirdi. Toqquşmaların sıx yaşandığı "Stephen’s Green" parkında komandirlik vəzifəsini öhdəsinə götürən Konstansiya günlər boyunca parka qazılan xəndəklərdə kəskin nişançılara, uzun lüləli silahlara və maşınlı tüfənglə hücum edən ingilis əsgərlərinə qarşı dirəndi.
Konstansiyanın liderliyində "Paxsa üsyanı"ndakı yer alan bir çox qadının qəhrəmanlıqları isə ölkə tarixinə "1916-ci il qadınlar" olaraq yer almasına səbəb oldu.
Bunlardan biri Rozmari Maknamara idi və üsyanın sonunda dirənişçilərin çoxu təslim olarkən onun komandirliyi altındakı 22 qadın təslim olmağı rədd edən yeganə vahid oldu.
Marqaret Skinnider üsyanın ən məşhur xatirələrini yazdı. Doğulduğu Şotlandiyada riyaziyyat müəllimliyi oxuyan Marqaret qadın səsvermə hüququ mübarizəsinin beynəlxalq rabitə şəbəkəsi ilə üsyanın planlandığını eşitdi və üsyan üçün bomba vəsaitlərini qaçaq olaraq Dublinə gətirdi.
Velosipedi ilə kəskin nişançıların qurşunlarından qaçan Marqaret üsyanda kəşf, rabitə və kəskin nişançı vəzifələri aldı. Marqaret "Stephen’s Green" parkı dirənişi başda olmaq üzrə bir çox fəaliyyətdə yer aldı.
Marqaret xatirələrində kişi komandirin qarşı qoyduğu iştirakını belə anlatmışdı:
"Komandir Mellin nəticədə iştirakıma "bəli" dedi, amma könülsüz bəli idi. Çünki qadınların belə riskləri almaq istəmirdi. Bu arqumentə cavabım isə bizim də kişilər qədər öz həyatlarımızı riskə atmaq haqqımız var. İrlandiya Respublikasının konstitusiyasında qadınlar kişilərlə bərabədir. Və həqiqətən də tarixdə ilk olaraq qadınların bərabər səsvermə hüququnu içərən konstitusiya yazılmışdı."
Şəhər mərkəzinə gizli girərək kəskin nişançı hücumları reallaşdıran Meri Haylend, Lili Kempson, Konstansiya kimi qadın savaşçıları "Shelbourne Hotel" çevrəsində fəaliyyət həyata keçirmək istədilər, amma ingilislər dirənişi basdırdılar. Dirənişçilərin təslim olması ilə bərabər həbs edilən Konstansiya 70 qadın yoldaşı ilə birgə Kilmeynem həbsxanasının təcrid hücrələrinə atıldı. Edam cəzasına çarpdırılan Konstansiya qadın olduğu üçün cəzası ömür boyu həbsə çevrildi.
Dövrün ingilis qəzetləri bir qadının komandirin mübarizəsini "Dövlət üçün təhlükə olaraq gördüyü" üçün qaralama kampaniyasına girişdi və Konstansiyanın "Mən yazıq bir qadınam, bir qadını bura bilməzsiniz" dediyi şəklində söylənti yaydı və bunu məhkəmə sübutlarına dayandırdı. Həqiqət isə çox sonradan açığa çıxacaqdı və Konstansiya edam cəzasınn "qadın olduğu üçün" üçün olmayacağını söyləyənlərə "Sizlər məni vuracaq qədər dürüst ola bilsəydiniz kaş ki... Komandanızın məni vuracaq incəliyə sahib olmasını dilərdim..." sözləri ilə meydan oxumuşdu.
Konstansiya 1917-ci ildə Londondakı hökümətin "Pasxa üsyanı"nda yer alanlar üçün amnistiya çıxarması ilə bağlı olaraq sərbəst buraxıldı, həmən siyasətə girdi. 1918-ci ildə zorla çalışdırma əleyhdarı fəaliyyətlərində olduğu üçün təkrar həbsə atıldı. Həbsxanada ikən "Sinn Fein" namizədi olaraq millət vəkili seçildi, amma İngiltərə kralına sədaqət andı içməmək üçün millət vəkili olmağı rədd etdi. Dublini təmsil etmək üzrə İcmalar Palatasına seçilən ilk qadın olan Konstansiya müstəmləkəçi höküməti boykot etmək üçün bunu da qəbul etmədi. Həbsxanadan çıxdığında qaldığı yerdən aktiv militanlığa davam etdi.
İrlandiya vətəndaş müharibəsində İngiltərədən tam müstəqilliyi müdafiə edənlər arasında idi və Konstansiya bir çox qadın kimi bu dəfə içəridən də hədəf olmuşdu. İmperatorluq üçün İrlandiyaya suverenlik haqqı tanıyan 1921-ci il konstitusiyanın tanıdığı yarı-müstəqllik fikri Konstansiya üçün xəyallarına xəyanətdir və bu səbəblə dövrün "kişi siyasətçiləri" tərəfindən "özünü itirmiş, tətikdə gözləyən, əxlaqsız" şəklində seksist hücumlara məruz qaldı.
Qadınların inqilabçı faəliyyətlərini asanlaşdırmaq üçün "Cumann na mBan" tərəfindən qurulan inqilabçı "pitomnik"lər polis təzyiqinə məruz qaldı. "1916-ci il qadınları"nı unutdurmaq üçün qavrayış əməliyyatı başlanmışdı və Konstansiya bu dövrdə həbsxanaya atılan qadın siyasətçilərdən biri idi. Həbs edilən 92 qadınla birlikdə Konstansiya aclıq aksiyasına başladı və tələbi bütün qadınların sərbəst buraxılması idi. Tələb qəbul edildi, bütün qadınlarla birlikdə sərbəst buraxıldı. İrlandiya Respublikasının ilk məclisin seçkilərinin həyata keçirildiyi zaman həbsdə olan və seçkilərdə iştirak edə bilməyən Konstansiya ikinci məclisə seçildi və əmək naziri oldu. Konstansiya beləcə İrlandiyanın ilk, Avropanın 2-ci qadın dövlət naziri idi.
Konstansiya ailəsinin daha yaxşı müalicə üçün İngiltərə təklifini rədd edərək İrlaniya xalqının yanında olmaq üçün yoxsulların istifadə etdii dövlət xəstəxanasında baxılmaq istədi. Konstasiyanın burada baxımını öhdəsinə götürən isə "Paxsa üsyanı"nda birlikdə olduğu yoldaı tibb komandiri Ketlin Linn idi. Ketlinin yanında 15 iyul 1927-ci ildə həyatını itirdi.
Ölkəsində bir çox ilkə imza atmış qadının cənazəsində Dublində bir araya gələn yüz minlərlə irlandiyalı həm ona, həm də adı bilinməyən yüzlərlə "1916-cı il qadınları"na minnət və salam göndərirdi.
0 comments :
Post a Comment