Frankenşteyn

30 avqust 1797-cu ildə Uilyam Qodvin ilə Meri Uolstonkraftın birlikdə sahib olduqları yeganə uşaq olaraq dünyaya gəlir. Atası Uilyam Qodvin radikal siyasi fikirləri ilə tanınan filosof yazar, anası Meri Uolstonkraft dönəmin qadın haqları qoruyucusu, feminist idi. Anası onun doğumundan bir neçə gün sonra ölüncə atası tərəfindən böyüdülür və təbii olaraq ondan və dost çevrəsindən olduqca təsirlənir. Uşaqlığının böyük hissəsini kitab oxuyaraq, hekayələr yazaraq və xəyallar quraraq keçirən Meri 1814-cü ildə dövrün romantik şairlərindən Persi Bişi Şelliyə aşiq olur və eyni il evli adamla münasibətinə görə atası tərəfindən xoş ilə qarşılanmadığı üçün evdən qaçaraq Persi Bişi Şelli ilə birlikdə yaşamağa başlayır. Şellinin ayrı yaşadığı arvadının intiharından sonra bu evlilikdən olan uşaqların vəlayətini ala bilmək ümidi ilə evlənirlər, amma bu ümidləri boşa çıxır. Merinin Persi Şellidən sahib olduğu 4 uşaqdan 3-ü körpəlik çağında ölürlər. 1818-ci ilin ortalarından başlayaraq cütlük İtaliyada yaşamağa başlayırlar. Ərinin bir dəniz qəzasında ölməsinin ardınca Meri Londona qayıdır. Şellinin məqalələrinin, məktublarının və şeirlərinin redaktoru olur, keçimini yazıları ilə qazanaraq sağ qalan yeganə uşağını böyüdür. 

Ən məşhur olaraq “Frankenşteyn”in müəllifi olaraq xatırlanmaqla bərabər “Son adam” başda olmaq üzrə başqa romanlar da yazmışdı. Bundan savayı bioqrafiyaları, gündəlikləri və bir neçə qısa hekayələri var.

Meri Uolstonkraft Şelli 1851-ci ildə fevralın ilk günlərində dünyasını dəyişmişdi.

“Frankenşteyn” üzərində işləməyə başladığında hələ 19 yaşına girməmiş olan Şelli əri Persi Şelli və lord Bayron ilə ilə İsveçrə ziyarətindədir və günlərini açıq havada gəzintilərlə, yağışlı və qapalı havalarda isə evdə qalaraq intellektual müzakirələrlə keçirir. Bu müzakirələrdən biri sırasında çeşidli fəlsəfi təlimləri müzakirə edilir, digərlərində isə həyatın qanunu və bunun kəşf edilərək ifadə edilib-edilməməsi ehtimalının olub-olmadığı danışılır. Bir parça əriştəni fövqəladə şəkildə istəmli hərəkət etməyə başlayana qədər şüşə kassada saxlayan dr. Darvinin təcrübələrindən danışırlar. Bu sırada Şelli belə düşünməkdədir:

“Yenə də həyat bu şəkildə verilməzdi. Bəlkə bir cəsəd yenidən canlana bilərdi. Qalvanizm bu cür şeylərin işarəsini vermişdi. Bəlkə bir varlığın parçaları emal edilə bilər və bir araya gətirilib ona həyat istiliyi verilə bilər.”

Müxtəlif fəlsəfi mövzular, həyatın sirri və qanunları, bunları irəlidə kəşf edilmə ehtimalı, Darvinin tapıntıları danışdıqları mövzuların başında gəlir. O dövrün ədəbiyyatda ağırlığı olan xəyalət hekayələrini bir-birlərinə oxuduqları bir gecədə lord Bayrondan gələn xəyalət hekayəsini yazmaq məsləhəti hələ 19 yaşında olan Meriyə təsir edir. Eyni günlərdə “evlilik andı içdiyi arvadını qucaqlamağı düşündüyü sırada özünü onun solğun xəyalətinin qollarında tapdığı “Vəfasız aşiqin tarixçəsi”  (The History of the Incosnstant Lover)” və acınası sonu, tam ərgənlik çağına gəldiyində tale qurbanı evindəki gənc uşaqlarına ölüm öpüşü vermək olan, irqinin günahkar qurucusu” hekayələrinin yer aldığı kitabları oxumuşdu. Belə söhbət əsnasında lord Bayrondan gələn xəyalət hekayəsi yazmaq məsləhəti sonrasında bütün gecə müzakirə edilən mövzunun şüuruna təsir etməsi nəticəsində gördüyü yuxu ortaya Frankenşteyni çıxardır.

1831-ci ildə çap olunan kitabın qapağın dr. Frankenşteyn yaratdığı canavardan qaçır. Kitabın qapağında yer alan və Teodor fon Holts tərəfindən çəkilən illüstrasiya daha sonra bir çox Frankenşteyn kitabını qapağında yer almış və məzmun olaraq orijinal mətnə bənzəsin-bənzəməsin, hazırlanan kopyalar arasında istinad göstəricisi olmuşdu.

Ancaq romanı yazdığı sırada Şelliyə təsir edən sadəcə söhbətlər və yuxu deyildi. 1797-ci ildə doğulan Meri Şellinin “Frankenşteyn”i yazdığı 1816-17-ci illərə qədər həyatına təsir edən olaylar da romanda əks olunur. Bu illər ölüm və acıların həyatında silinməz izlər buraxdığı illərdir. Doğumundan 10 gün sonra anasını itirməsi, evli adama aşiq olub atasının bütün israrına baxmayaraq bu adamla qaçması, Persi Bişi Şellinin arvadının özünü gölə ataraq intihar etməsi, daha sonra ərinin qayığın tərs dönərək dənizə düşüb boğulması, 1816-ci ilin yanvarında doğulan oğlu Uilyamın hələ körpə ikən ölməsi, 1817-ci ildə doğulan qızı Klaranın bir il sonra ölməsi yazarın şüuruna və yazıçılıq məcarəsinə təsir edən önəmli olaylardır. Romanda bədheybət tərəfindən öldürülən balaca oğlanın adının Uilyam olması təsadüfi deyil.

Roman ilə müəllif arasında bağlantı sadəcə bu deyil. Frankenşteynin və onun yaratdığı bədheybətin hekayələrindən ibarət məktubların göndərildiyi şəxs olan və roman boyunca danışmasına heç rastlanmayan Uoltonun bacısı Marqaret Uolton Sevill adını daşımaqdadır ki, bu adın baş hərfləri olan MWS (Margaret Walton Saville) eyni zamanda müəllifin (Mary Wollstonecraft Shelley) adının baş hərfləridir. Bir fikrə görə Şelli özünü bu romana belə əks etdirmiş, real həyatdakı səssizliyini romana əks etdirmiş, ayrıca öz səsini də sistematik olaraq senzuralamışdı. Romanın quruluşu özü öz səsinin ətrafına bir sürü pərdə inşa edir.

Bədheybətin öz həyat hekayəsindəki ictimai laqeydlik nəticəsində pis yola düşmüş yaxşılıqsevər şəxsiyyət doğrudan-doğruya Meri Şellinin öz uşaqlıq təcrübələrindən, atasının anasının ölümündən sonra sevimsiz missis Klermont ilə evlənməsiylə bərabər evdə yaşadığı tərk edilmişlik və məhrumluq duyğularında törəmişdi. Meri Şellinin mətnini 1 deyil, 2 başqa mətnin içinə yerləşdirmə qərarı (Frankenteyinin danışdığı hekayənin Uoltonun gündəliyindən əsk etdirilməsi) müəllifin şəxsi səsinin dinləyicidən 2 qat uzaqlaşması nəticəsini doğurmuşdu.

FRANKENŞTEYN VƏ YA MÜASİR PROMOTEY

Roman quzey qütbünə çatmağa çalışan gənc Robert Uoltonun şahid olduğu dəhşətli olayı bacısına yazdığı məktublarla başlayır. Uolton və adamları buzların arasında birilərinin arxasınca gedən xəstə, yorğun və çökmüş adamla qarşılaşmışdılar. Bir müddət sonra yaxşılaşan və hekayəsini danışmağa başlayan dr. Frenkeyşteyn əslində müasir Prometeydir. Prometey insanlığa xismət üçün tanrılardan odu oğurlamışdı və Viktor Frankenşteyn də insanoğlunun çarəsizlik içində ölməsinə son vermək, ölümsüzlüyü, güclü və mükəmməl ola bilməyi təmin etmək üçün təbiətə, tanrının qanunlarına qarşı gəlir. Ancaq Viktoru əslində bu məqsədə yönəldən güc və şöhrət istəyidir və onun danışdıqları romanın başlanğıcında eyni güc və şöhrət istəyinə şahid olduğumuz Robert Uoltona dərs xüsusiyyətindədir.

Bacarıqlı və həvəskar tələbə olan dr. Frankenşteyn ölümsüzlük axtarışı artıq dövrün dəbi keçmiş elmi təlimlərdə davam etdirməkdədir. Getdiyi universitetdə rasionalist elm adamı olan mister Krempe yerinə yeni inkişaflara önəm verən, ancaq keçmişin “möcüzə yaradan” təlimlərini də rədd etməyən mister Uoldmanı özünə örnək alır. Məqsədi hər nə qədər qüsurları, zəiflikləri və düşkünlükləri ilə bilinən “yaradıcı” tipinə tərs də olsa “yaratmaqdır.” Bu məqsədini reallaşdırmaq üçün çılğınlıq dərəcəsində səy edir və illk əsərini yaradır. Nə var ki, əsəri hələ vücuda gələr-gəlməz dəhşətə düşür. Sonra roman boyu davam edəcək olan qaçma-qovma başlayır. Bütün bu qaçma-qovma sırasında rollar davamlı dəyişməkdədir. Romanda əslində bəlli qəhrəman yoxdur, sadəcə dəyişik ov və ovçu rollarını üstlənən qarşı qəhrəmanlar var. Frankenşteyn yuxularını işğal edən bədheybətdən qaçmaqdadır və hədbeybət də bəlkə dostluq, bəlkə intiqam duyğusu ilə onun arxasında gedir.  Bütün bu qaçma-qovma sırasında tükənişə şahid olunur. Frankenşteynin ailəsi və dostları anbaan itib getməkdədir. Balaca Uilyam, zavallı övladlıq və xidmətçiləri Justina, sadiq dostu Henri və ən nəhayətində arvadı Elizabet bədheybətin qurbanı olurlar və ən sonunda Frankenşteyn və bədbeybət bir-birlərinin arxasınca düşüb qarşılıqlı ölümə gedirlər. Tanrıların odunu oğurlayan Prometey oğurladığı odda yanır.

1840-ci illərdən bəri ilk olaraq 1818-ci ildə 3 cild halında nəşr olunan mətnin bir çox fərqli adaptasiyası yazılmışdı. Dahası romanın hər hansı versiyası ilə paralel olaraq reallaşan və romandan tamamilə müstəqil varlıq qazanan bir sıra teatr və film Frankenşteyni arasında güclü əleyhdarları var. Bunların bir çoxu Meri Şellinin romanı yerinə 1823-cü ildə Riçard Brinsli Pikin orijinal hekayədən təsirlənərək səhnələşdirdiyi “Presumption; or, The Fate of Frankenstein” oyunundan başlayaraq bir-birlərini kopyalaraq törəmişdilər.

Bu tamaşa 19-cu əsr melodramlarının bir çoxu kimi rahatlama ehtiyacındakı orta təbəqə üçün yazılmış və -xidmətçiləri gülünc təlxəklər olaraq dəyişdirdikən sonra- bu məqsədinə bədheybəti dilsiz qılaraq çatmışdı. Səfalət və ədalətsizliyə yönəldilən anlamlı qarşı çıxışlar çıxardılıb atılmış, geriyə zorla insan olaraq qavrana biləcək, dilsiz məxluq qalmışd. Bu orijinal əsəri şikəst etməklə birlikdə ictimai simvolu cəzb edən bir günah keçisi və bir baxıma insanlıq tarixinin ən önəmli məşhur kültür ikonalarından birini yaratmışdı.

Frankenşteyn ilk dəfə 1910-cu ildə “Edison” studiyalarında çəkilmişdi. Ceyms Sirl-Douli tərəfindən çəkilən film Meri Şellinin romanından ilhamlanan “Presumption; or, The Fate of Frankenstein” əsəri əsasında çəkilmişdi. Oqastus Fillipsin dr. Frankenşteyn, Çarlz Oqlun bədheybət, Meri Fullerin Elizabet rolunda yer aldığı bu film öz dövrünün ən önəmli vizual effektlərindən birini gerçəkləşdirmiş və “stop-motion” texnikası ilə bədheybətin qapalı qapılar arxasındakı yaradılma prosesi canlandırılmışdı.  Bədheybət daha sonra özündən qaçan Frankenşteynin arxasınca düşür və Elizabetlə qarşılaşır. Bu sırada güzgüdə öz çirkinliyi ilə qarşılaşaraq şok olur və film onun “güzgüyə qapılma”sı ilə sona çatır.

Əsl Frankenşteyn çılğınlığı isə 1931-ci ildə “Universal” studiyaları üçün Ceyms Ueyl tərəfindən çəkilən filmlə başlayır. Bədheybət rolunda Boris Karloffun yer aldığı bu film bir partlama yaradır və ard-arda davam filmləri çəkilir. İlk davam filmi eyni kadro ilə 1935-ci ildə çəkilir. “The Bride of Frankenstein” adını daşıyan bu film bir çox şəxs tərəfindən öncülündən daha yaxşı film olaraq xarakterizə edilir. 1939-cu il tarixli “The Son Of Frankenstein” filmi isə seriyanın 3-cü filmidir və daha sonra bir çox filmdə bədheybəti canlandıracaq olan Bela Luqoşi fərqli rolda olsa da, heyətə qatılmışdı. 1942-ci ildə “The Ghost of Frankenstein” filmi isə Boris Karloffsuz ilk Frankenşteyn filmi olur.

Bir müddət ara verən çılğın rejissorlar yenə axtarışlara girir və 1943-cü il tarixli filmdə əsas canavarın qarşısına quradam çıxarılır: “Frankenstein Meets the Wolfman”. Bir il sonra isə “House Of Frankenstein”da bu ikiliyə qraf Drakula qatılır. 1957-ci ildə yenə qorxu filmlərinin kült adlarında Kristofer Linin rol aldığı “The Curse Of the Frankenstein” çəkilir. Durdurulmaz şəkildə roman 50-dən çox film, yüzlərlə tv serialı, cizgi serialı, cizgi romanı, pop musiqi və daha bir çox məhsula qaynaqlıq edir.

Bu filmlər arasında özəlliklə ikisi maraqlıdır. Birincisi 1931-ci il istehsallı Ceyms Ueylin çəkdiyi və Boris Karloff ilə bərabər məşhurluq qazanan “Frankenstein”, digəri isə bir çox “səviyyəli” teatr oyununu da kinoya uyğunlaşdıran Kennet Brananın çəkdiyi və orijinal əsərə göndərmə xüsusiyyəti daşıyan “Mary Shelley’s Frankenstein”

"FRANKENSTEİN" (1931)

Bu film də eynən ilk Frankenşteyn adaptasiyası kimi romandan yox, “Presumption; or, The Fate of Frankenstein” oyunun adaptasiyası olaraq dəyərləndirilə bilər. Eynən teatr oyunu kimi bu film də “rahatlamaq ehtiyacındakı orta təbəqə üçün” çəkilmişdi.

Parlaq və ehtiraslı tibb tələbəsi Henri F.-nin ölmüş insan insan parçalarından yeni canlı insann yaratmaq kimi “saplantısı” var. Bu məqsədini reallaşdırmaq üçün məzarlıqlardan ölüləri oğurlamaqda və boş təpədəki daş qəsrə çəkilərək gözlərdən uzaq şəkildə işləməkdədir. Ona bu işlərində qozbel və pis assistantı Frits kömək etməkdədir.

Sonunda dünyadakı yaşamında qaynağı olduğuna inandığı elektrik cərəyanınıdan (ildırım) istifadə edərək bədheybətə həyat verməyi bacaran dr. F. təəssüf ki, xoşbəxt olmayacaq. Çünki Frits bədheybət üçün beyin axtararkən “yaxşı” beyni əlindən qaçırır və doktora bir cinayətkarin beynini gətirmişdi. Ortaya çıxan bədheybət danışa bilməməkdə və oddan qorxmaqdadır. Orijinal mətndəki fəlsəfi çıxarışlar edə bilən bədheybət ilə müqayisə edilməyəcək qədər acınası haldadır. Bir nöqtədə Fritsin əziyyətlərinə dözə bilməyən bədheybət bir gün zalım qozbeli öldürərək qaçır və intiqamını almaq üçün Elizabetin arxasınca düşür.

"MARY SHELLEY’S FRANKENSTEİN" (1994)

Kennet Brana tərəfindən çəkilən bu versiya dövründənki digər örnək (F. F. Koppolanın çəkdiyi “ Bram Stoker’s Dracula") kim rejissorun əsərə sadiq qalmağı planlaşdırdığını göstərir və özündən öncə gələn təxminən 50 filmdən fərqi olacağı gözləntisini yaradır. Ancaq rejissorun işi çətindir, çünki öncəlik olaraq aşması gərəkən Boris Karloff kültü və bu kült ətrafında şəkillənən Frankenşteyn simvolu vardı. Qaldı ki, zatən insanların beyinlərinin kimin kim olduğu mövzusunda qarışıq olduğu düşünüldüyündə Brananın işi çətindir. Dolayısı ilə rejissor çox da alışıq olmayyan və bilinməyən dr. Frankenşteyn və bədheybət portreti çəkəcəkdi.

Romandakı kimi filmdə də şimal qütbündə fırtınalı səhnə ilə açılış olur. Şimal qütbünə doğru Robert Uolton liderliyində irəliləyən gəmiçilər yaratdığı canavarı qovalayan Frankenşteyn ilə qarşılaşırlar. Bu nöqtədə uzun geri dönüş ilə onun ağzından köçürülür. Bu hissədə özəlliklə 1931-ci ildə çəkilən filmdən fərqli olaraq daha əhatəli adaptasiya olduğu görülür. Özəlliklə dünyaya gəldikdən həmən sonra yaradıcısı tərəfindən rədd edilən və qarşılaşdığı və onlar sayəsində oxuma-yazma öyrəndiyi ailə ayrıntılı olaraq işlənir. Bəzi səhnələrin isə romanla hardasa birəbir örtüşməsi diqqətçəkicidir.

Bununla bərabər özəlliklə bədheybətin yaradılma prosesinə özəl önəm verildiyi diqqət çəkməkdədir. Kitabda çox da ayrıntılı olaraq göstərilməyəən bu proses - sadəcə uzun (2 il qədər) və zəhmətli kimyəvi və elektrik əməliyyatlar olduğu toxunulur – ilk filmdə qansız yaradılış – havada uçuşan ət və sinirlər skeletə tutunmaqdadır – 1931-ci ildə isə şimşəkli təcrübə olaraq diqqət çəkməkdədir. 1994-cü il versiyasında isə bu yaradılış haradasa doğumu xatırlatmaqdadır. Müxtəlif yollarla tapılmış və bir araya gətirilmiş parçalarla bir vücud inşa edilməkdədir və bu vücud isə amnion maye içində həyat tapmaqdadır. Bu, əslində tam da tək başına uşaq sahibi olmağa çalışan bir kişini anladan canlandırmadır. Digər tərəfdən sadəcə işığa yüksəlib enməklə yetinilməmiş və beləcə izləyici üçün daha çox aksion da təmin edilmişdi.

Film romanı yaxından təqib etməklə bərabər bir çox qısaltma və dəyişiklik də etmişdi. Kitabdan alınmayan bölümlərin səbəbi filmi bəlli müddətə sığdıra bilmək və izləyicinin diqqətini dağıtmamaq olaraq açıqlana bilər. Nə də olsa gedərək tənbəlləşən və asan anlamağı uman izləyici var və bu izləyicini lazımsız ayrıntılarla və mətnlərlə yormaq çox da üstün durum deyil. Məsələn, romanın əvvəlində yer alan Uolton və bacısı arasındakı məktublaşmalar və bədheybətin sığındığı yerin sahibi olan ailə filmdə yer almır. Bunun səbəbini anlamaq çox asandır. Çünki özəlliklə bu ailəyə sonradan qatılan Safiyənnin hekayəsi başlı-başına bir film mövzusudur. Türk ata ilə xristian ərəb ananın qızı olan Safiyə və atasının hekayəsi romanın orientlist tərəfini təşkil edir. Bu hekayənin filmdə verilməyişi çox fərq yaratmaz, amma roman və kinonun imkanlarını göstərmək baxımından maraqlıdır.

Filmdə yer almayan digər “kiçik” detallar isə dr. Frankenşteynin qardaşı Ernest, Henri Klervalın ölümüdür (1931-ci il versiyasında Elizabetə aşiq olan, ancaq 1994-cü ildə bu eşqini unudan Henri) ki, Henri filmdə küçədəki insanı simvolizə edir və ölmür, zavallı Justinanın çarpıdılan hekayəsi və Alfonso Frankenşteynin ölümü (Henriyə acıyan Brana ataya qarşı amansızdır) və ən önəmlisi roman açıq uclu olmasına rəğmə bədheybətin ölümüdür. Nə yazıq ki, Brana şübhəyə yer qalmayacaq şəkildə bədheybətdən qurtulmağı seçir.

Digər tərəfdən romana edilən bəzi əlavələr də filmdə diqqət çəkir. ən önəmli dəyişiklik bədheybətin Frankenşteynin arvadı Elizabeti öldürməsindən sonra gəlişidir. Kitabda bunun ardınca qovalama başlayarkən filmdə isə Frankenşteyn bir zamanlar etdiyi və peşman olduğu hərəkəti təkrarlamaqdan şübhə etmir. Üstəlik bu dəfə bir az da fantaziyalarının qadınını düzəltməyə girişir. Justinanın bədəni üzərinə Elizabetin başı. Nə olsa da (ən azından yaşayarkən) Justinanın qəlbində Frankenşteyn varkən, Elizabetin qəlbi bədheybətdədir! Frankenşteyn arvadının ölümünü qəbul etməz və səhvini təkrarlayaraq onu canlandırır. Ancaq yenidən diriltdiyi arvad nə özünün, nə də arvadının xoşuna gəlmir və Elizabet özünü yandıraraq öldürür. Zatən tez-tez bu hərəkətinin işarətlərini verən Elizabetin filmdəki kişilərdən daha sağlam fikirli və məntiqli olduğu bir gerçəkdir. Üstəlik Şellinin Frankenşteyni təxminə 200 il əvvəl xətalarından dərs çıxara bilən və bu xətalarını təkrarlamayacaq qədər də əxlaqlı olan adamdır.

Bu səhnə digər tərəfdən əslində romanda da zaman-zaman rastlaşan maraqlı arzuların və ehtirasların (ensest mövzusunda) açığa çıxdığı səhnələrdən biridir. Frankenşteyn romanda tez-tez bacısı və ya kuzeni olaraq bəhs edilən qızla evlənir. Eyni zamanda romanda bacı-qardaş olaraq göstərilən, bədheybətin sığındığı evin sakinləri Feliks və Aqata (ki, Feliks Safiyəyə aşiqdir) filmdə ər-arvad olaraq ortaya çıxır. Bununla da qalmaz bədheybət Elizabeti yaradıcısının, bir növ atasının arvadını, yəni anasını özünə həyat yoldaşı olaraq istəyir.

İTİB GEDƏNLƏR

Romanı özəlliklə 1931-ci ildən bu yana edilən adaptasiyalardan ayıran ən önəmli özəllik çeşidli oxumalara imkan tanıyan alt mətnlərin olmasıdır. Təəssüflər olsun ki, adaptasiya proseslərində bu alt mətnlərin haradasa hamısı itib getmişdi.  Özəlliklə anasının radikal feminist fikirlərindən təsirləndiyi öngürülərək Şellinin 19 yaşında gənc qadın ikən yazdığı bu roman feminist oxumalara imkan tanıyır. Bu bağlamda Viktor Frankenşteyn analığa, qadınlığın o müqəddəs bioloji üstünlüynə, dünyaya canlı gətirə bilməyi, tanrılığa həsəd aparır. Bunun özünə gətirəcəyi şan-şöhrətin sehrinə qapılaraq ölülərin parçalarından bədən düzəldir və bu bədəni elektriklə həyat verir. Canlandırmağı bacardığında isə o bədəndən iyrənir, peşmanlıq duyğusuna qapılaraq qorxu içində ondan qaçır. Dr. Frankenşteyn bir anadır, amma baxmağa belə iyrəndiyi məxluq onu atası olaraq bilir.

Romanda Frankenşteyn və De Leysi ailələrinin evləri domestik cənnətlər olaraq göstərilmişdi. Əslində Viktorun, romantik ideologiyanın fərdçiliyə sığınaraq qaçdığı da domestik ideologiyanın özüdür. Şelli romanın qurğusunda 2 ideologiyanı toqquşdurur. Qadını toplum yaşamında passiv qılan, evdə qalmağa  məhkum edən domestik düşüncəni sorğulayan müəllif həm də bu ideologiyanın əxlaqi təməli olan qadın dəyərlərini yüksəldir, həm də qəribə şəkildə onları olay hörgüsündə arxa plana itələyir. Qadınlar ictimai sahədə aktiv olmadıqları kimi domestik sahədə də aparıcı ola bilməzlər. Məsələn, Viktorun böyük eşqlə bağlı olduğu Elizabetin sevgisi olay hörgüsündə onun həyatında heç bir şeyə təsir edə bilməz. Zatən bir kişinin tək başına başqa bir kişi yarada bilməsi tamamilə qadını, qadına olan ehtiyacı, analığı ortadan qaldıran, dolayısı ilə Elizabet ilə Viktorun arasına qalın divar hörən gerçəyin özüdür. Qaldı ki, daha öncə də bəhs edildiyi kimi Şelli öz hekayəsini bir növ senzuralayaraq ola bildiyi qədər romanın xaricində tutmağa çalışmışdı.

Şelli romanında keçmiş və tutucu olan əxlaq anlayışını, qadına olan baxışını və ümumi olaraq kilsəni tənqid edir. Törətmədiyi cinayətdən ötrü kilsənin təzyiqi ilə etiraf etdirilən Justinanın edam edilməsində kilsəni ittihamedici tənqidi davranış günün şərtlərində cəsarətli addımdır.

Romandakı ana tema nə qədər elmi motivlərin və yüksələn dəyərlərin izlərini daşısa da, təbiətə və Tanrının ilahi buyruqlarına qarşı gəlməyin elə məsum müdaxilə olmadığı mesajını da verir. Tanrıya aid sirləri öyrənməyə çalışmağın Tanrı qəzəbə məruz qalacağı göstərilir. 

Meri Şellinin “Frankenşteyn"i üzərində aparılan bütün işlər göstərir ki, qorxu qəhrəmanlarından sayılan Frankenşteynin bədheybəti əslində tam anlamı ilə bir qurbandır. Marksist düşüncə ilə baxdığımızda canavarın gözündə roman “başqa” olanın, “çirkin” olanın toplum tərəfindən rədd edilməsi olaraq şərh edilə bilər. eyni zamanda bu romanı istehsal vasitələrinin mülkiyyəti bağlamında da oxumaq olar. Canavarı toplum yaradır, yaratdığı canavaardan ilk öncə özü qorxur və qaçır. Viktor bu romanın ölənə qədər oğluna qarşı günahkar olduğunu, öncə dünyaya gətirib sonra eqoistcəsinə arxasını çevirdini heç cür qəbul etməyən əsl günahkarıdır. Viktorun bədheybəti bütün ailəsini və sevdiklərini qətl etməyə zorlanan öz ruhu olaraq görməsi başqa cür açıqlanmaz. Dolayısı ilə nə ironikdir ki, romanda adı olmayan bədheybət zaman içində ən bilinən qorxu simvoluna çevrilərkən dr. Frankenşteynin adını almış “Frankenşteyn” olaraq xatırlanmağa başlamışdı.

Bədheybət sarsılmış uşaqlıqdır, yadlaşmağa söykənən toplumlardakı insan həyatının mənfiliklərinin simvoludur. 1994-cü ildə çəkilən filmdə müsbət qatqı olaraq ələ alına biləcək bir dəyişiklik budur. Filmdə canavarın yaradılış prosesi də onun uşaq olaraq qavranmasın asanlaşdırır. Bədheybət ana qarnından çıxar kimi amnion mayesinin içindən çıxmaqdadır.

Freyd dünyagörüşündən isə canavarı basdırılmış cinsi istəklərin simvolu olaraq görmək mümkündür. Frankenşteyn nişanlısı ilə birlikdə olmaq yerinə canavarı yaratmaqla məşğuldur və canavarın diksindirici görüntüsü basdırılmış istəkləri təmsil edir.

Romanda Meri Şelli Tanrıdan yaşadığı bədbəxtliklərin səbəbini soruşur. Anasının ölümünə səbəb olmasının acısı, bədbəxt və yalnız uşaqlığı, problemli əri, ölən uşaqları səbəbi ilə yaratdığı qəhrəman vasitəsilə Tanrıya baş qaldırır:

“Madam məni sevməyəcəkdin, məni niyə yaratdın?”