Rəqsin inqilabçı tanrıçası

O, klassik rəqs qaydalarını içində hiss etdiyi ritmlə tərs üz edən inqilabçı qadındır.

“Qanunları hazırlayan cəmiyyət kişi cəmiyyətidir. Qadınların bu nizamda bir rolu olmamışdı. Əsl qalmaqal budur! Əsl utanc!”

Klassik baleti rədd edərək içindəki ritmə qulaq verən Aysedora Dunkan qəlibləri tanımayaraq müasir rəqsin can suyunu verdi.

Klassik baletin qaydalarını hələ 6 yaşında “Barmaq ucunda? Amma heç kim barmaq ucunda gəzə bilməz ki! Bu, təbiətə ziddir!” deyərək rədd edən Aysedora özünə həqiqi gələnin ardınca qaçdı.

Rəqsi daha təbii ritm və hərəkətlərlə uyğunlaşdırdı.

O, rəqsi azadlığa, eşqə, ehtirasa və inqilaba həsr etdi.

Aysedora irlandiyal ailənin qızı olaraq 27 may 1877-ci ildə ABŞ-ın San-Fransisko şəhərində dünyaya gəldi. Anası ilə atası boşandıqdan sonra anası və bacısı Elizabet, qardaşları Avqustin və Raymond ilə birlikdə həyatlarını davam etdirən Aysedora sənətlə iç-içə ortamda böyüdü.

1899-cu ildə anası və bacı-qardaşları ilə Avropaya gedən Aysedora yunan mifologiyası maraq göstərir və bu sahədə apardığı araşdırmalar sonrakı illədə səhnədə istifadə etdiyi kostyumlarda özünü göstərəcək.

Aysedora ilk rəqs nümayişlərini Çikaqo və Nyu Yorkda səhnəyə qoysa da, çox qəbul görməz.

Özünə xas rəqs və xoreoqrafiya inkişaf etdirən Aysedora daima çılpaq ayaqla rəqs etməyi seçir.

Təbiətdən və ruhundan gələn ritmləri sadəliyi ilə ortaya qoyan Aysedora səhnəyə qədim yunan geyimləri kiton və tunika içində dönəmin qadınlarının vaz keçilməzi olan korseti geyinmədən çıxır.

Aysedoranın özünə xas rəqs tərzinin uğur qazandığı ilk dayanacaq London olur.

Bunu Fransa, Almaniya, Avstriya, Macarıstan, Yunanıstan və Rusiya kimi bir çox ölkədə təşkil etdiyi turlar təqib edir.

RƏQS VƏ QADIN AZADLIĞI

Sərhəd və qaydaları ruhunun tembri ilə yıxan Aysedoranın yeganə qarşı çıxışı rəqsin qaydaları deyildi. O, patriarxat dünyanın işləyişi və qadının passiv fanusa həbs edilməsinə də şiddətlə qarşı çıxırdı.

Hələ uşaq ikən oxuduğu Corc Eliotun “Adam Bede” əsərindən olduqca təsirlənən Aysedora həyatı boyu evlənməmək və evlənmədən uşaq sahibi olmaq qərarı aldı.

Gəncliyindən etibarən ən çox qadın azadlığı üçün rəqs etdi. Çünki rəqs onun üçün bunu müdafiə etməyin ən mənalı yolu idi. Bədəni azadlığa doğru axırdı, içindəki qadını çəkinmədən üzə çıxarırdı.

"TANRIÇALARLA SEVİŞİLMƏZ Kİ!”

Moris Lever “İsadora” adlı kitabında ondan “Tanrıça” olaraq bəhs edir:

“Aysedora Andre B.-i axşam yeməyi üçün evinə dəvət etdi. Gözəl masa hazırladı. Şəffaf tunika geyindi. Saçlarına güllər taxıb sevgilisini gözləməyə başladı. Amma Andre onu görüş qarşsında bir neçə söz gəvələyib evdən qaçarcasına çıxdı. Aysedora böyük xəyal qırıqlığına uğradı. Yolunda getməyən şeyin nə olduğunu Aysedoranın dostu Meri bu sözlərlə yekunlaşdıracaqdı: “Sevgili Aysedora! Həqiqətən də görmürsünüz? Həqiqətən də tanrıça olduğunuzu anlamırsınız? Tanrıçalarla sevişilməz ki!”

AYSEDORA, UŞAQLARI VƏ TRAVMALARI

Eşqi və cinsəlliyi çəkinmədən, içindən gəldiyi kimi yaşayan Aysedora kiçik ikən özünə verdiyi sözü tutur və evlənmədən 2 uşaq sahibi olur.

Aysedora ilk uşağı səhnə dizayneri və rejissor Qordon Kreqdən dünyaya gətirir. Deydre adlı qızı olur.

Ancaq Aysedora və Qordonun münasibətləri Qordonun hirs problemi və balanssız davranışları səbəbi ilə uzun sürmür.

Aysedora aşiq qadındır, amma qadınların azadlığını müdafiə edərkən bir kişinin özünə şiddət tətbiq edəcək qədər irəli getməsinə dözmür.

Duyğuları və gerçəkləri arasında yaşadığı handikapın ardından Aysedora Qordon ilə yollarını ayırır.

Kreqdən sonra Paris Sinqer ilə bərabər olan Aysedoranın ondan Patrik adını verdiyi oğlu olur.

“Singer” tikiş maşınlarının sahibi, iş adamı Patrikə aşiq olan Aysedora onun dəfələrlə yenilədiyi evlənmə təklifini rədd edir və ondan gələn heç bir ləl-cəvahiratı və böyük hədiyyələi qəbul etmir.

Aysedoranın həyatı eşq və rəqs ilə davam edərkən yaşadığı olay həyatının travması halına gəlir.

Aysedoranın uşaqları Deydre və Patrikin içində olduğu avtomobilin sürücüsü Sen çayı yaxınlarında stop edən maşının rıçağını çalışdırmaq üzrə maşından enir.

Əl tormozu çəkik olmayan avtomobil içindəki uşaqlar və dayələr ilə birlikdə çayın sularına gömülür və üçü də həyatlarını itirirlər.

Aysedoranın yaşadığı bu acı illər sonra bir daha təkrarlanır.

Başlayan Birinci Dünya Müharibəsi dönəmində dünyaya gətirdiyi 3-cü uşağı da həyatının ilk günlərində həyatını itirir.

“SSRİ İNSANLIĞIN ŞAHİD OLDUĞU ƏN BÖYÜK MÖCÜZƏDİR”

Ard-arda yaşadığı travmatik olayların ardınca 1920-ci ildə Rusiyadan Moskvaya gəlib öz rəqs məktəbini açmasını istəndiyi teleqraf alır.

Bu təklifi qəbul edən Aysedora bir jurnalistin “Bolşevik oldunuz?” sualına belə cavab verir:

“Bolşevik olub-olmadığımı bilmirən. Bildiyim tək şey budur ki, SSRİ insanlığın 2 min ildir şahid olduğu ən böyük möcüzədir. Platonun, Nitsşenin, Uolt Uitmenin kəhanətləri artıq gerçəkləşmək üzrədir.”

AYSEDORANIN QIRMIZI ŞALI VƏ HƏYATIN QÜVVƏTİ

Moskvada yeni həyat inşa edən Aysedoranın boynuna taxdığı qırmızı şal mənliyinin bir parçası halına gəlir.

Sosialist dünyagörüşündən təsirlənən Aysedora getdiyi hər yerdə aktivist kimi hərəkət edir.

Hətta Amerikada göstərdiyi nümayişin ardınca şalını sallayaraq: “Bu qırmızıdır! Mən də eləyəm! Həyatın və qüvvətin rəngi budur! Siz də bir zamanlar vəhşi idiniz! Sizi əhliləşdirmələrinə icazə verməyin!” deyə bağırır.

Aysedora “Bəli, mən inqilabçıyam” deyir. “Bütün həqiqi sənətçilər inqilabçıdırlar.”

AYSEDORANIN GÖZLƏDİYİ YEGANƏ ADAM GƏLİR: SERGEY

 Aysedora Moskvada qatıldığı partidə məşhur şair Sergey Yesenin ilə tanış olur və həyat axışının ən önəmli nöqtələrində birini təşkil edən şair ilə münasibəti başlayır.

Həyatının mənası rəqs olan Aysedora və həyatının mənası şeir olan Sergeyin sərhədlərdə gəzinən münasibəti belə başlayır.

Bu münasibət bir mənada ehtiraslı iki şəxsin bir arada vücud tapmış halıdır. Aysedora Sergeyə duyduğu eşqi “Bu, gözlədiyim yeganə adamdır. Bu, həyat xoşbəxtliyimin son dirilişini borclu olacağım böyük eşqimdir” sözləri ilə anladır.

Ehtirasın təsvirinə bürünən bu münasibət Sergeyin təcavüzkar tutumu səbəbi ilə köhnəlir.

Ancaq nə olursa-olsun, bu eşq Aysedoraya “heç vaxt etmərəm” dediyi bir şeyi etdirir.

Aysedora ilə Sergey 3 may 1922-ci ildə evlənirlər.

Ancaq Aysedora evliliklə bağlı düşüncələrinin dəyişmədiyi qeyd edərək açıqlama verir:

“Mən heç vaxt evliliyinə inanmadım. Sergey ilə evləndim, çünki onun Amerika pasportu almasına kömək etmək istədim”

Cütlük evliliyin ardınca öncə Berlin, sonra Aysedoranın nümayişi üçün ABŞ-ın Boston şəhərinin yolunu tutur.

“MƏNİM BƏDƏNİM SƏNƏTİMİN MƏBƏDİDİR”

Sovet əleyhdarı və mühafizakar olan ABŞ-da gərginliklə başlayan nümayiş tamaşaçıların salonu tərk etməsi ilə davam edir.

İnsanların reaksiyalarına meydan oxuyan Aysedora nümayişin bir bölümündə döşlərini açaraq rəqs edir.

Salondakı bağrışmalar yerini tərk edişlərə və həqarətlərə buraxınca Aysedora danışır:

“Sənətimin simvolizə etdiyi bir şey varsa, o da qadın azadlığıdır və bu azadlığın qanuni hala gəlməsidir. Qadınlar özlərini yeni qitədəki puritanizm intriqalarından və dar qəliblərindən xilas etməlidirlər. Çılpaqlıq gerçək olandır. Gerçək gözəllikdir. Sənətdir. Və bunun içində əsla və əsla bayağı ola bilməz. Mənim bədənim sənətimin məbədidir. Çılpaq bədənimi gözəllik məbədinin xəzinəsi olaraq sərgiləyirəm. “

Aysedoranın bu inqilabçı davranışı antikommunist və mühafizəkar ABŞ-ın reaksiyasına səbəb olur və rəqsin çılpaq ayaqlı kraliçası Amerika vətəndaşlığından çıxarılır.

Qısa müddət sonra cütlüyün zədələnən münasibəti tamamilə nöqtələnir.

Sergeyin depressiv ruh halı və nəzarətdən çıxmış qəzəbi həyatını gedərək təsiri altına alır.

Rusiya ədəbiyyat tarixində unudulmazlar arasında yer alan Sergey 28 dekabr 1925-ci ildə səhər “Hotel Angleterre”nin 5-ci mərtəbəsində yer alan otağında özünü asmış olaraq tapılır.

Gənc şairin biləyi kəsir idi və üzündə yaralar vardı.

Bəzi mənbələr Sergeyin ölümünün intihar olduğunu, bəziləri isə bu ölümdə cinayət şübhəsi olduğunu irəli sürür.

QIRMIZI ŞAL İLƏ DÜNYAYA VİDA

Həyatının ən böyük son acısını da Sergeyin ölümü ilə yaşayan Aysedora 14 sentyabr 1927-ci il axşamı Fransanın Nitsa şəhərində kişi dostunun avtomobili ilə gəzintiyə çıxır.

Boynunda heç ayrılmadığı qırmızı şalı ilə.

Səyahət sırasında Aysedoranın küləklə rəqs edən qırmızı şalı təkərə ilişir.

Bu əsnada boynu qırılan rəqsin tanrıçası Aysedora həyatını itirir.

Aysedoranın inqilabçı fiqurları manifest olaraq qadınların həyatına nüfuz edir.

Hələ və daima.