Yəhudilərə məzar olan gəmilər

İkinci Dünya Müharibəsi vəhşətə, dəhşətə və utanca yer verən bir olaylar zənciridir.

Müharibə insanlığın üzərinə qara bulud kimi çökmüşdü.

Müharibənin qara buludları bütün insanlığı təhdid edərkən ən önəmli zərbəni Almaniyadakı, daha sonra nasistlərin işğal etdiyi torpaqlarda yaşayan, ya da nasist təhdidinin yaxın olduğu bölgələrdəki yəhudilər hiss etdilər.

Əsasən Adolf Hitlerin 1933-cü ildə hakimiyyətə keçməsiylə birlikdə yəhudilərin hüquqları məhdudlaşdırılmağa başlanmış, Mustafa Kamal Atatürkün şəxsi dəstək verməsiylə Türkiyə Cümhuriyyəti nasistlərdən qaçan yüzlərlə qaçqına qapılarını açmışdı.

1933-cü ildən etibarən Türkiyəyə gələn professorlar sadəcə yəhudi olduqları üçün nasistlər tərəfindən vəzifəsindən alınan sahələrinin ən məşhur və ən önəmli elm adamlarıydı.

Maraqlıdır, Almaniyadan gələn yəhudi elm adamları, İstanbulda, ya da ümumi anlamıyla Türkiyədə yaşayan alman əsilli camaatdan uzaq durdu.

Almaniya höküməti davamlı olaraq bu yəhudi qaçqınları geri istəyir, Türkiyədəki bəzi azlıq qruplar ilə toplumun yönləndirilmiş bəzi kəsimləri də nasistləri dəstəkləyirdi.

1934-cü ildə edilən nasist tərəfdarı propaqandalar nəticəsində bəzi bölgələrdə yerli yəhudilərin əleyhində istənməyən hərəkətlər oldu.

1937-ci ildən etibarən Türkiyədəki alman propaqanda fəaliyyətləri sürətlə artdı; İstanbulda “Alman İnformasiya Mərkəzi” açıldı, almanca yayın edən gündəlik qəzet “Türkkische Post” nasist propaqandası etməyə başladı.

Nasist təbliğatının yol açdığı yəhudi əleydarı yayınlara bəzi milli qəzetlər tərəfindən şiddətlə qarşı çıxıldı.

Türkiyənin İngiltərə ilə Fransaya yaxınlaşmasını şiddətlə tənqid edən “Alman İnformasiya Ofisi” qapadıldı.

Alman və ingilis casuslarının Türkiyədəki fəaliyyətlərinə qarşılıq türk höküməri ölkədə yaşayan bütün xaricilər üzərində ciddi kontol tətbiq edirdi.

Türkiyəyə nasizmdən qaçan qaçqınlar gəldikcə nasist propaqandasının tonu yüksəldi. Amma bu propaqanda heç bir rəsmi dəstək tapa bilmədi. 

Müharibə başlamadan öncə Türkiyənin durumu buydu...

1 sentyabr 1939-cu ildə İDM-nin başlanmasıyla birlikdə Almaniyada yəhudilərə edilən hərəkətlər soyqırıma çevrildi.

Öncə Almaniyada yaşayan yəhudilər Polşadakı gettolara yerləşdirildi. Burada aclıqdan, soyuqdan və müxtəlif epidemiyalardan kütləvi ölümlər başladı.

Rumıniya və onun güneyindəki Bolqarıstanda yaşayan yəhudilər böyük qorxu içindəydilər. Nasistlər gəlmədən tapıldıqları torpaqlardan ayrılmaq məcburiyyətindəydilər. Ayrılmayanları, ya da qaça bilməyənləri gözləyən sadəcə ölümdür.

Bu sırada Türkiyə müharibənin sıxıb qovurduğu Avropa torpaqlarında çıxa bilməyi təşkil edəcək qapılardan biriydi və ən önəmlisiydi.

“Montryo Boğazlar Müqaviləsi”nə görə ticarət gəmiləri Türkiyə vizasına ehtiyac duymadan boğazlardan keçə bilirdilər.

Rumıniya və Bolqarıstanda yaşayan yəhudilər üçün bu yolu istifadə etməkdən başqa çarə qalmamışdı.

Bəzən bir neçə yəhudi ailəsi bir araya gələrək kiçik bir qayıq kirələyir, bununla gizlincə Türkiyənin Frakiya sahillərinə çıxır, yenə gizlincə buradan tapa bildikləri vasitələrlə qurudan və ya dənizdən Türkiyəni tərk edərək (hələ İsrail dövləti qurulmağı üçün yəhudilərin “müqəddəs torpaqları”nın tapıldığı) Fələstinə gedirdilər.

Bəzən də təşkilatlarla gəmilər kirələnir, bunlarla boğazları keçib Fələstinə getmək planlanırdı.

Nə yazıq ki, bu səfərlərin bir qismi planlandığı kimi nəticələnmədi.

Məsələn, Salvador faciəsi bunlardan biridir.

PARİTA

Ancaq Salvador faicəsini görmədən öncə nasist propaqandasının Türkiyədə yaratdığı təsiri göstərən br örnəyi xatırlayaq:

Avropanın müxtəlif yerlərindən topladığı 860 yəhudi qaçqınını Fələstinə daşıyarkən bəzi problemlər yaşan “Parita” adlı gəmi 8 avqust 1939-cu ildə İzmir limanına sığınmaq məcburiyyətində qaldı.

Nasist propaqandasının təsirində qalanlar gəminin limana yanaşmasına və əskikliklərini tamamlamasına qarşı çıxdılar.

Sərnişinlərin “Bizi öldürün, amma geri göndərməyin!” hayqırışlarına rəğmən 14 avqustda 2 polis motorunun müşayiətində limandan çıxarıldığında “Ulus” qəzeti “Sərsəri yəhudlər İzmirdən getdi” deyə başlıq atdı.

“Parita” çarəsizlik içində və çox pis şərtlərdə Fələstinə getdi, Tel-Əviv önlərinə dəmirlədi, ancaq ingilislər sərnişinlərin quruya çıxmasına icazə vermədilər. Bunun üzərinə kapitan gəmini quruya oturtdu, dənizə tullanan qaçqınlardan bir qismi quruya çıxaraq qələbəliyə qarışmağı bacardı, digərləri ingilislər tərəfindən gözaltına alındılar.

SALVADOR

Salvador faciəsi isə bundan 1,5 il sonra meydana gəldi.

Öncəki adı “Tsar Krum” olan Salvador 100 qros tonluq, 20 metr uzunluğunda və 5 metr genişliyində köhnə, taxta yelkənli bir gəmiydi. Yola çıxa bilməyəcək qədər pozuqdu. Motorları işləmirdi.

Sərnişinlərə bir yedəyin gəmini İstanbula qədər çəkəcəyi, oradan da başqa bir yedək gəminin çəkərək Fələstinə götürəcəyi söylənmişdi.

Can qorxusu içində olan yəhudilər hər şeyi gözə alaraq bu yolçuluq üçün son dərəcə əlverişsiz gəmiyə mindilər.

Bu arada ən maraqlı olay Bolqarıstan polislərin sərnişinlərin geri yollanmaları ehtimalını ortadan qaldırmaq üçün bütün pasportları toplaması oldu.

Ən çox 40 adamın minə biləcəyi, amma 352 adamın mindirildiyi Salvador Bolqarıstanın Varna limanından 3 dekabr 1940-cı ildə ayrıldı

Gəmi 3 günlük zor bir səfərin ardınca İstanbula çatdı.

İstanbulda müxtəlif səbəblərdən 6 gün gözlədikdən sonra Salvador bir bələdçi kapitan (Mustafa Eden) və bir səhiyyə məmuru (Muhittin Çalım) bərabərliyində 12 dekabr 1940-cı ildə axşam üzəri limandan ayrıldı.

Gecə Silivri açıqlarında fırtınaya tutulan gəmi sürükləni, Cambaz burnu önlərindəki qumluğa mindirdi, köhnə gövdə parçalandı və batdı.   

Qəzadan sadəcə 122 nəfər xilas oldu. Sərnişinlərin bir qismi dənizdə boğuldu, bir qismi quruya çıxa bildi, amma sahildə soyuqdan donaraq öldü, bir qismi də tapılmad, qeydlərə itkin olaraq keçdi.

Salvadorun batışıyla bağlı İngiltərə Xarici İşlər Nazirliyi qaçqınlar bölümünün direktoru T.M. Snou belə şərh etdi:

“Bu yolun dayandırılması üçün bundan daha talehli bir fəlakət ola bilməzdi.”

“Salvador” gəmisinin batışından sonra həm İngiltərə, həm də Bolqarıstan (sağ qalanları almamaq üçün) bu şərtlərdəki bir gəminin Boğazlardan keçməsinə icazə verdiyi və qəza Türkiyə qurusuları içərisində olduğu üçün Türkiyənin məsul olması gərəkdiyini vurğulayaraq Türkiyəni suçladılar. İngiltərə sağ qalanları pasportları və viza kağızları olmadığı üçün Fələstinə qəbul edə bilməyəcəyini bildirdi.

Ölənlər Silivridəki yəhudi məzarlığına dəfn edildi. Buz kimi dənizdən sağ qurtulmağı bacaran 123 qəzazadədən 63-ü Bolqarıstana geri göndərildi, gerisi isə “Darien II” adı gəmiylə 19 martda Fələstinə ayaq basdı. Silivri məzarlığına gömülənlərin sümükləri 1960-cı illərdə İsrailə nəql edildi. 1974-cü ildə Qüdsdə simvolik məzara gömüldülər.

Salvador faciəsinin təsiriylə Türkiyə özünə edilən bütün təzyiqlərə rəğmən 12 fevral 1941-ci ilə Tranzit Qərarnaməsi ilə qaçqınların nəzarətli keçidinə icazə verdi.

Almaniya 6 aprel 1941-ci il səhəri Yuqoslaviya və Yunanıstanın işğalına başladı.

Türkiyə höküməti hüduduna dayanmış nasist ordularından tədirginlik duyurdu.

Bu ortamda 18 iyun 1941-ci ildə imzalanan “Türk-Alman Dostluq Andlaşması” ölkədə bayram havası əsdirdi.

İngiltərə alman işğalındakı Yunanıstana embarqo tətbiq etdi.

Yunanıstanda qısa müddət sonra qida anbarları tükənib qıtlıq və aclıq başlayınca Türkiyənin də Yunanıstan qida yardımı qaçınılmaz hala gəldi.

Yunanıstana embarqo tətbiq edən İngiltərə gedərək artan şəkildə Fələstinə yəhudi köçünə mane olmağa çalışırdı.

Məsələn, ingilis patrulları Tel-Əvivə gələn yəhudilərlə dolu “Tigerhill” gəmisinə atəş açdı.

Yenə Avropadan qaçan yəhudiləri daşıyan “Pacific” və “Milos” gəmiləri ingilis patrul gəmilərinə yaxalandı; bu 2 gəmidən zorla çıxardılan yəhudilər “Patria” adlı gəmiyə Hind okeanında bir adaya sürgün edilmək üzrə döyülərək mindirildilər. Amma “Patria” o adaya heç yetişə bilmədi, seyrə başladıqdan sonra həmən sonra bir partlayış nəticəsində batdı.

Yəhudilər başqa bir gəmiylə “Atlantic”lə Fələstinə yetişdikdən sonra patrullar tərəfindən həbs edildi...

STRUMA

Nasistlər Rumıniyanı nəzarətə alınca nasist tərəfdarı Yon Antonesku iqtidara gəlmiş və Dəmir Gözətçilər vasitəsiylə yəhudi əleyhdarı bütün tənzimləmələri qanuniləşdirmişdi.

SSRİ-Rumıniya arasındakı bölgədə, özəlliklə işğal edilən Ukrayna torpaqlarında qurulan düşərgələrdə  1941-ci il payız və 1942-ci il yazı arasında yüz minlərlə yəhudi öldürüldü.

Rumıniya yəhudiləri üçün tapa bildikləri bütün imkanlarla Fələstinə getməkdən başqa çarə qalmamışdı.

Rumıniyanın varlılarından və ziyalılarından ibarət böyük bir yəhudi qrupu da bir araya gələrək Türkiyə üzərində Fələstinə qaçmağı planladılar.

İlk mərhələdə kirələmək üçün bir gəmi axtardılar.

Çarəsiz insanların tapıldığ hər ortamda olduğu kimi bu durumu dəyərləndirmək və bu zavallı insanları istismar etmək üçün bir çox saxtakar ortaya çıxdı.

“Tourisme Mondial” adlı bir şirkət  saxta məlumat vəd və fotolarla qəzet elani ilə sərnişin toplamağa başladı.

-biletlər bir kişi üçün 200 min lei (min dollardan çox)

-12 yaşından kiçik uşaqlar üçün yarı qiymət,

-özəl kabinədə getmək 350 min lei idi. Gəmidə 6 ədəd özəl kabinə olduğu iddia edilirdi.

Turizm firmasının sərnişinlərə verdiyi vədlər içində:

-gündə bir pay yemək,

-yataq,

-İstanbulda Fələstin vizası almaq zəmanəti – vardı.

“Struma” heç də fotolarda göstərildiyi kimi bir deyildi.

“Struma” adını Bolqarıstandakı bir çaydan alan Panama bayraqlı taxta bir gəmiydi. 1867-ci ildə Newcastle tərsanələrində inşa edilmişdi: 6 metrlik və 100 sərnişin tutumluydu. O illərdə Pandelis adlı bir yunanlının “Campania Mediterenea de Vapores Limitada” aqentliyə bağlıydı. Administratoru isə yəhudi əsilli Dr. Baruh Konfino idi.

“Struma”nın adı və istifadə məqsədi dəfələrlə dəyişmişdi.

Reklamlarda göstərildiyi kimi dizel motora sahib deyildi, olduqca köhnə bir motoru vardı.

Özəl kabinələri də yox idi.

Dərmə-çatma bir tualet əlavə olunmuşdu, yataq olaraq işlədilməsi üçün gəminin anbarlarına sıra-sıra rəflər düzülmüşdü.

Öncə gəminin bu durumunu görən 3 ayrı kapitan “Struma”yla dənizə açılmağı rədd etdi. Rumıniyadakı Sionist Birliyi (ya da Aliya Komitəsi)  bir kapitana rüşvət verərək “Struman”ın dənizə açılmağa uyğun olduğu nəticəsini aldı və bunu sərnişinlərə eşitdirdi. Bununla kifayətlənmədi, Dəniz Ticarət Komissarından böyük ehtimalla yenə rüşvətlə “Struma”nın 700-dən çox sərnişin ala biləcəyini təsdiqləyən bir sənəd alındı, ardınca 2 bolqar əsilli kapitan vəzifələndirildi. Bu kapitanların milliyətləri sonradan İstanbulda “Struman”ın başına böyük iş açacaqdı, zira Bolqarıstan müharibədə İngiltərənin qarşısındaydı. Bolqar kapitan bu durumun nəticəsində Boğazdan çıxa bilməyəcəyini, çıxarsa bolqar olması səbəbiylə ingilislər tərəfindən tutulacağını söylədi. Ayrıca gəminin Panama bayraqlı olması da yenə ingilislər tərəfindən saxlanma ehtimalını artırırdı.

Reklamı edilən və gözləndiyi kimi çıxmayan gəmini görən yəhudilər duruma reaksiya göstərincə firma sahibləri sərnişinləri götürəcək əsl gəminin Rumıniya quru suları xaricində gözlədiyini söylədilər.

Çarəsiz qalan 769 yəhudi ən çox 100 nəfərin minə biləcəyi “Struma”ya minmək məcburiyyətində qaldı.

“Struma” 12 dekabr 1941-ci ildə Rumıniyanın Konstansa limanından yola çıxdı.

Sərnişinlər yola çıxınca açıqda özlərini gözləyən bir olmadığını gördülər. Tələyə düşmüşdülər. Artıq ediləcək heç bir şey yox idi, hər şey üçün çox gec idi...

Gəmi Konstansa-İstanbul arasındakı 250 millik yolu ancaq 3,5-4 gündə ala bildi. Yolda dəfələrlə pozuldu, təmir üçün durmaq məcburiyyətində qaldı.

Hətta bir dəfə təkrar Rumıniya sularına, Sulina limanı yaxınlarına sürükləndi. Verdiyi SOS siqnalıı İstra gəmisi aldı. İstranın 2-ci kapitanı gəminin xarab motorunu təmir etdi və qarşılığında da sərnişinlərin zinət əşyalarını topladı.

“Struma” daha İstanbula gəlmədən Nasist Almaniyasının İstanbul təmsilçisi türk səlahiyyətlilərinə gəmidə epidemik xəstəlik olduğunu söykəyərək gəmiyə sarı karantin bayrağı çəkdirdi. Beləcə heç bir sərnişin quruya çıxa bilmədi, heç kim də gəmiyə yaxınlaşdırılmadı.

“Struma”nın İstanbula gəlişi azadlığa qovuşmaq anlamına gəlməmişdi.

İstanbulda çox sıx karantin kordonu altında qalan “Struma” sərnişinləri 1941-1942 qışının sərt şərtlərində, hər cür fırtına, yağış və qara açıq gəmidə ertəsi gün nə olacaqlarını bilmədən hər an bir xoşbəxt xəbər eşitmək ümidi içində çarəsizcə 70 gün gözlədilər.

Türkiyə hökümətinin müharibə şərtlərində 769 yəhudini qəbul etmək imkanı yox idi. Gəminin motorlarının təmir edilib Fələstinə doğru yola davam etməsini istəyirdi,  amma bu dəfə də ingilis höküməti buna icazə vermirdi.

O dönəmdə Fələstin ingilis idarəsi altındaydı. İngilislər ərəb neftini nəql etməyə davam etmək və bunun üçün ərəblərlə yaxşı keçinmək üçün Fələstinə yəhudi köçünü məhdudlaşdırmışdılar. Türkiyə hökümətinə gəminin yola çıxmaması üçün qorxunc təzyiq tətbiq etdilər.

Yazışmalar davam edərkən gəmidə qalanlar laqeyd buraxılmadı.

Rəsmi məqamlar İstanbuldakı yəhudi camaatının liderlərindən Simon Brod ilə Rıfat Karakonun gəmiyə çıxmasını qəbul etdi.

Həftədə bir isti yemək çıxır. Qızıl Ay və İstanbul Yəhudi Camaatı (müharibə illərinin məhdud şərtlərinə rəğmən) gəmidə qida yardımında tapılırdı.

Bir tualetin yetərsiz olması səbəbiylə göyərtə insan nəcisi ilə dolmuş və beləcə dizanteriya xəstəliyi başlamışdı.

Yetərsiz bəslənmə, susuzluq, dondurucu soyuq və ən önəmlisi çarəsizlik, azad dünyanın öz durumları haqqında yetərincə bilgiyə sahib olmadığı düşüncəsi gəmidəkilərin həyata sarılma arzularını hər keçən gün zəiflədirdi.

Bütün bu mənfi şərtlərə rəğmən İstanbul limanında keçirilən 70 gün müddətində “Struma” sərnişinlərindən xəstəlik və bənzər səbəblərdən həyatını itirən olmadı.

“Struma”nın İstanbulda karantində olduğu dönəmdə 1941-ci ilin dekabrı ilə 1942-ci ilin fevralı arasında türk bayraqlı “Yenice”, “Kaynakdere” və “Çankaya” adlı motorlar Qaradənizdə, özəliiklə İynəada ilə İstanbul arasındakı bölgədə məchul dənizaltılar tərəfindən torpedoyla batırıldı.

Gəminin İstanbulda qaldığı müddət ərzində hamiləliyinin 9-cu ayını tamamlayan Medea Salomonoviç ilə bu müddət ərzində Fələstin vizası ala bilən bir neçə sərnişin gəmidən enə bildilər.

Balatdakı Or.-Haim Musəvi Xəstəxanasına qaldırılan M. Salomonoviç adlı qadın ölü doğuş etdi, ancaq daha sonra quru yolu ilə Fələstinə göndərildi.

Digər sərnişinlər isə pərişan bir vəziyyətdə aqibətlərini gözləyirdilər.

Gəmidən dənizə tullandıqdan sonra üzərək quruya çıxanlar isə tutulub təkrar gəmiyə götürülürdülər.

Türkiyə Ankaradakı İngiltərə səfirliyindən immiqrantların Fələstinə qəbul edilmələri halında hər cür yardımı edə biləcəyini bildirdi.

Araya girən beynəlxalq qurumlara rəğmən İngiltərə höküməti Fələstinə göndərdiyi teleqrafla gəminin Fələstinə çatmasını hər nəyin bahasına olursa-olsun əngəlləməsini istədi.

Bunn üzərinə Fələstindəki İngiltərə Yüksək Komissarlığı ən uyğun çözümün gəminin Türkiyə tərəfindən Qara dənizə göndərilməsi olduğunu qeyd etdi.

Koloniyalar başqanı Lord Moyn bu insanların qaçışının başqa yəhudilərin gəmilərlə qaçışını cəsarətləndirərək çox acı təsir edəcəyindən şikayətləndi.

Qısacası, ərəbləri darıltmaq istəməyən və yəhudilərin Fələstinə getmələrinə göz yumduğu təqdirdə çıxarlarının zədələnəcəyinin hesabı içində olan İngiltərə immiqrantların Fələstinə getməsini uyğun tapmadığını, bunun üçün viza verməcəyini bildirdi.

Rumıniya isə bu insanların ölkəni illeqal yollardan tərk etdiyini söyləyərək geri almağı qəbul etmirdi. Halbuki “Struma” sərnişinləri Rumıniyanı rəsmi yollardan - “Dəmir Mühafizləri”nın və gömrük səlahiyyətlilərinin nəzarətində tərk etmişdilər.

Ayrıca tam bu günlərdə Türkiyənin müxtəlif ölkələrə aid əsirlərin mübadiləsində vasitəçi olması, Yunanıstana edilən qida yardımı da Türkiyə ilə İngiltərənin müştərək çalışması və koordinasiyası ilə gerçəkləşməkdəydi. Türkiyə İngiltərə ilə aralarında bir anlaşmazlıq olmasını istəmir, İngiltərənin istəmədiyi bi fəaliyyətdə tapılmağı gözə ala bilmirdi.

“Struma” 2,5 aylıq bir gözləyişdən sonra İngiltərə ilə Türkiyə arasındakı görüşlərin nəticə verməməsi üzrə 23 fevral axşam Türkiyə yedək gəmiləri tərəfindən çəkilərək Qara dənizə, Türkiyə quru sularının xaricinə buraxıldı. Motoru çalışmamaqdaydı, yanacağın olub-olmadığı sual altındaydı.

Ertəsi gün gəmi böyük bir partlayışla yox oldu. 800-ə yaxın (bəzi qaynaqlarda 769, 785) sərnişindən sadəcə bir nəfər David Stolyar faciədən sağ qurtuldu.

“Partlayışdan bir neçə saniyə sonra suya çarpdım və yenə bir neçə saniyə su üzünə çıxdı. Havadan taxta parçaları  yağırdı. Gəmini görə bilmədim, bütünüylə yox olmuşdu. Su buz kimi soyuq idi və parçalanan taxta bölümlərdən dışarı fırlamış insanlarla doluydu. Hamısı partlayış anında boğulmuşdular. Sağ qalanların çox da suda öldülər.”

-        - David Stolyar Rumıniya vətəndaşı idi. Özünün yəhudi olub-olmadığı belə dəqiq deyildi. “Struma”nın elanlarını bir həbs düşərgəsində görmüş, faşist iqtidarın etdiklərindən xoşlanmadığı üçün ölkəni tərk etmə zamanının gəldiyini düşünərək “Struma”ya bilet almışdı. Özü də qeyd etməkdədir ki, o zamanlar yəhudilər taxmaq məcburiyyətində olduğu davudi ulduzlu sarı qol bantını “Struma” elanını gördükdən sonra taxmışdır. Anlatdıqlarına baxılarsa, özü əsaslı bir türk düşməni idi. Xilas olduqdan sonra Türkiyə orqanları haqqında son dərəcə yaraşıqsız ittihamlarda tapılmış, lakin çox sonra Türkiyə orqanlarına haqsızlıq etdiyini qəbul etmişdi. Gəmidən qurtulan tək insanın türklər haqqında bu tərz düşüncələrə sahib olması maraqlı bir nöqtədir. Ayrıca daha maraqlı bir durum da Stoyların qurtulduqdan sonra İngiltərə Ordusuna qatılmasıdır. -

Uzun müddət “Struma”nın nasist rəhbərliyinin batırdığı düşünüldü.

Zaman-zaman tələffüz edilən tezislərdən biri isə bir minaya çarparaq batmış olduğu ya da Türkiyə tərəfindən torpedoyla batırıldığı idi.

Aparılan araşdırmalar nəticəsində “Struma”nın batırıldığı tarixlərdə Qara dənizdə alman dənizaltılarının olmadığı, üstəlik 24 fevral tarixində Sovet SC 213 dənizaltısının 41° 23' Şimal / 29° 13' Şərq koordinatlarında bir gəmini torpilləyərək batırdığı gerçəyi ortaya çıxdı. Bu tarixdən sonra SC 213 dənizaltısınən batırdığı gəminin “Struma” olduğu tezisi ümumi qəbul gördü.

MƏFKURƏ

“Struma” faciəsindən sonra İngiltərə tədricən bir siyasi dəyişikliyə getdi. Bu siyasi dəyişikliyinin gerisində ABŞ-ı təzyiqi və əslində Avropada artıq çox da xilas ediləcək yəhudinin qalmamış olması vardı. 1943-cü ildə Avropada, özəlliklə Almaniya müttəfiqi ölkələrdə (artıq yəhudilərin səyahət etmək deyil, “mövcud olmaq” haqları da yox idi) sıxışıb qalmış yəhudiləri xilas etmək üçün heç bir addımın atılmayacağını, amma Türkiyəyə çatmağı bacaran yəhudilərə avtomatik olaraq viza verəcəyi qanununu qəbul etdi. Bu çərçivədə “Struma” sonrası qismən kəsintiyə uğrayan köç nəqliyyatı yenidən başladı.

İngiltərənin qərarından sonra İstanbul bu qaçqın nəqliyyatında gedərək hər cür axışın -pul, insan, gəmi- təşkil edildiyi mərkəzə çevrildi. “Mefkure”, “Bülbül” və “Morina” iyul 1944-cü ildə Köstəncədən  toplam min yəhudini almaq üzrə İstanbul limanından ayrıldılar. Köstəncədə gəmilərin içləri tədilatdan keçirildi. Hər üçü də taxta Qaradəniz motorlayıydı.

“Məfkurə” 1929-da inşa edilmiş, 40 tonluq bir yelkənli idi. 1930-cu illərdə üzərinə motor taxılmışdı. “Məfkurə”, “Bülbül” və “Marina” 3 avqustda Köstəncədə ayrıldılar. Gəmidə Qızıl Xaç bayrağının dalğalandığı vəə Qızıl Xaç simvolunun dörd bir tərəfiinə cizildiyi “Məfkurə” 302 sərnişin daşıyırdı. İlk gün problemsiz keçdi.

Fəqət 5 avqust gecəsi 3 motor ayrı-ayrı seyr edərkən birdən-birə “Məfkurə”nin üzərinə bir aydınlatma fişəngi partladı, sonra bir dənizaltı atəşə başladı, 3-cü atışda gəmini sancaq tərəfdə vurdu, daha sonra suyun üzərində sağ qalmağa çalışanları maşınlı tüfənglə daradı, ekipajın mindiyi canqurtaran qayığı da hücumdan nəsibini aldı. Hücumdan 4-5 saat sonra gün ağarırkən “Bülbül” motoru üfüqdə göründü və sağ qalan “Məfkurə” ekipajından kapitan Kazım Turan daxil 6 şəxs və 5 sərnişin topladı.

1960-cı illərin başlarında “Struma” və “Məfkurə”də yaxınlarını itirənlər Almaniya əleyhinə təzminat davası açdılar. Aparılan araşdırmalar nəticəsində həm “Struman”ın batırıldığı 1942-ci iln fevralında, həm də Məfkurənin batırıldığı 1944-cü ilin avqustunda hücum bölgələrində alman dənizaltılarının tapılmadığı, dahası sovet arxivlərində həm “Məfkurə”ni, həm də “Struma”nı Sovet dənizaltılarının batırmış olduğu ortaya çıxdı. Daha doğrusu bu gəmilərin hücuma uğradıqları əsnada ehtimalla tapıldıqları koordinatlarda sovet dənizaltılarının kimliyini bilmədikləri, alman olduğunu düşündükləri üçün gəmilərə  hücum etmişdilər.