Geyşaların gizli dünyası

Yapon mədəniyyətinin müasir zamana çatmış ən əhəmiyyətli parçalarından geyşalar necə yaşayırlar?

İspan fotoqraf Lukas Vallesillos 400 illik ənənəsi səbəbiylə kimsənin girməsinə icazə verilməyən geyşa evinə (Okiya) girdi və geyşaları görüntülədi.

Onların həyatı çöldən gələnlərə bağlıdır. Gerçək geyşaları turistlər bir anlıq görürlər və gözdən itirlər. Lakin ispan fotoqrafı kimsənin girə bilmədiyi müasir dövrün ən qədim yapon mədəniyyətlərindən biri olan geyşaların arasına girdi və həyatlarını görüntülədi. Geyşalığın xüsusilə inkişaf etmiş qərb mədəniyyətlərinin şüurlu əks etdirməsi və gedərək zorlaşan həyat şərtləri səbəbiylə bəzi qadınların bu mədəniyyəti seks işçiliyi üçün istifadə etməsi sonrasında bir həyat qadınlığı olaraq qəbul edilməyə başladığı bildirilir.

Lakin geyşalığın mədəniyyətində bədənini satmaq deyil, zənginlik və güc üçün qabiliyyətlərini satmaq olduğu ifadə edilir. 1920-ci illərdə 80 min ətrafında olan geyşaların sayı 1980-ci illərə gəlindiyində mədəni dezinformasiya ilə 10 minlərə qədər geriləmişdi. Bir-birindən dəyişik ipək kimonoları, cazibədar bəyaz makiyajları, maraqlı aksesuarları və aldıqları təhsil ilə yapon mədəniyyətinin öndə gələn ünsürləri arasında yer alan geyşaların sayı bu gün 1000 ətrafındadır. Geyşa yaponca sənətçiyə yaxın bir anlama gəlir. Rəsmi olaraq fahişəlik ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Lakin hal-hazırda məşhur mədəniyyətdə qarşılığı budur. Geyşaların sənətdə yetkin olması önəmlidir. Əksəriyyətlə rəqs və musiqi mövzularında öyrədilirlər. Kalliqrafiya öyrənən də var, amma sayca çox azdır.

Ləzzətli yeməklər, təqdimat və xüsusilə çay servisi geyşa təlimində çox önəmlidir. Geyşaların saçları uzun məşğuliyyətlərlə şəkilləndirilir və 3 - 4 gün dayanması gözlənilir. Bu görə geyşalar yuxu pozalarını saçlarını heç vaxt pozmayacaq şəkildə təşkil edirlər. Görünüşlərinə gəlincə, klassik geyşa makiyajının xaricinə çıxmaları qadağandır.

Ənənəvi yapon inancına görə kişilər həyat yoldaşlarına sədaqət duymaq məcburiyyətində deyildi. Evliliklər, ümumiyyətlə, ailələrin qərarlaşdırması ilə müəyyən bir məqsədə xidmət etmək üçün həyata keçirilirdi. Qadınların vəzifəsi evi çəkib çevirmək, ərlərinin və uşaqlarının rahatlığını təmin etməkdir. Geyşa mədəniyyətində də müştərini seçmək hüququ olduqca əhəmiyyətli bir anlayışdır. Hər önünə gələn geyşalarla vaxt keçirə bilmədiyi kimi bir kişi sırf zəngin olduğu və məşhur çay evlərinə müştəri olma haqqı qazandığı üçün istədiyi geyşanın xidmətindən yararlana biləcək kimi bir qayda yoxdur. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra məğlub olan Yaponiyaya ayaq basan amerikalı əsgərlər özlərini adlarına “geyşa” deyilən və bir çörək puluna hər cür xidməti təmin edə biləcək qadınların arasında tapdılar. Müharibə bir çox kişini almış, geriyə yaşamaq üçün başqa bir yol tapa bilməyən qadınlar qalmışdı. Müştərilərin marağını çəkmək üçün özlərinə “geyşa” deyən bu həyat qadınları irəlidə hər “geyşa” deyildiyində ağıllara gələn mənada işlədilənlərin məsulu oldular.

Yaponiyada fahişəliyin qadağan edilməsindən sonra “tayu”ların sayı gedərək azalmağa başladı. Hal-hazırda var olan tayular isə çox pul və vaxt istəyən, üstəlik artıq qeyri-qanuni hala gəlmiş bu peşəni buraxaraq fahişəlikdən tamamilə uzaq yeni bir axının qabaqcılı oldular: Geyşa sənəti. Geyşa demək ənənəvi yapon sənətlərində usta olmaq, paltarının hər qıvrımı, saçının hər teli, atdığı hər addımla yürüyən bir sənət əsəri olmaq deməkdir. Geyşa təhsili çox çətin və uzun bir müddətdir.. Yaponiyada sənətlə əlaqədar təlimlər “tamago” (yumurta) stili ilə edilir, yəni görərək addım-addım öyrənmək. İkinci Dünya Müharibəsindən əvvəl qızlar çox kiçik yaşlarda ya ailələri tərəfindən geyşa evlərinə satılırdı, ya da geyşa evinin öz qızı geyşalık təhsilinə haqq qazanırdı. Hər iki şəkildə də bu qızlar əvvəl xidmətçi rəftarı görərək itaət etməyi öyrənir, daha sonra sənət məktəbinə davam edərdilər.

Geyşa sənətinin ən əhəmiyyətli məqamı olan müştərilərə xidmət qismini isə “mayko” olunca onlara bacılıq edən geyşalardan öyrənilirdi. Günümüzdə sayları olduqca azalan geyşalar hələ eyni stildə təlimə davam etməkdədir. Məcburi təlim səbəbiylə əvvəlki kimi 7-8 yaş deyil, ən erkən 15 yaşında birbaşa maykoluq təhsilinə başlayırlar. (Mayko - çıraq geyşa və ya yarım-cəvahirat deməkdir.) Geyşa evində mayko olmağa haqq qazanan qız daima bir geyşa tərəfindən himayə edilir. Bu dövr onun üçün həm bacarıqlarını inkişaf etdirmə, həm də şöhrətini artıraraq potensial danna  (“ər” mənasını verən bu söz geyşalar üçün hami, baxıcı mənasında idi) namizədlərinə adını eşitdirmə fürsətidir. Maykonun etdiyi hər hansı bir səhv hərəkət hər zaman bacısı tərəfindən üstlənilir. Maykoların görünüşləri, saç üslubları və kimono geymə şəkilləri geyşalardan daha fərqlidir. Ayrıca qatıldıqları çay evi partilərində geyşaların yarısı qədər ödəniş alırlar.

Günümüzdə artıq belə bir tətbiq olmasa da keçmişdə bir geyşanın həyatındakı ən önəmli dönəm yaxa dəyişməsidir (erikae). Maykoların kimonolarının yaxaları qırmızı,  geyşalarınki ağdır. Bu yaxa dəyişimini reallaşdıra bilmək üçün maykonun gənc qızlıqdan qadınlığa addım atmış olması gərəkməkdəydi. Bu tətbiqə “midzuaqe” deyilirdi və nəzəri olaraq maykonun bəkarətinin auksion yolu ilə ən yüksək qiymət verən adama satılması ilə reallaşdırdı. Maykoların bir çoxu bu vəziyyətə etiraz etmək belə dayansın, həvəslə gözləyərdilər.

Çünki midzuaqe demək geyşa evinə olan borcların ödənilməsi və tam mənasıyla bir geyşa olmaq demək idi. Yeri gəlmişkən bir az da geyşa və müştəri arasındakı əlaqədən bəhs edək. Öncəliklə geyşaların müştərilər ilə yatmağa icazələri yoxdu. Ancaq danna-sama bu imtiyaza sahibdir. Bir geyşa peşə həyatı boyunca ən çox 1-2 danna alır, daha çox ilə şöhrətinə ləkə düşürtməzdi. Danna sistemi geyşaların qorxunc xərclərini qarşılamaq, hədiyyələr və pulu ödənmiş bir az boş vaxt lüksünü ehtiva edir.

Qarşılığında isə danna özünə özəl bir geyşanın hər cür xidmətindən faydalana bilirdi. Edilən anlaşmalarda əsla eşqə və ehtirasa yer yox idi. Bunlar kiçildici duyğular olaraq görülürdü. Müqavilələr 5 illiyinə bağlanılırdı, çünki kişilərin eyni şeydən çox tez sıxılacaqları göz önünə alınırdı. Ayrıca bu sistem kişilər içində qürur verici idi, bir geyşaya dannalıq etmək tərif qaynağı idi. Geyşalar əsla evlənməz, evlənənlər isə artıq geyşalıq etməzdilər.

Üzə edilən bəyaz makiyaj ənənəvi yapon teatrı Noh'dan irəli gəlməkdədir. Makiyaj tətbiq olunmadan əvvəl bütün üzə bal mumu sürülür. Bu sayədə mimika ifadələri aradan qalxmış olur. Daha sonra ağ pudra bütün üzə və boyun hissəyə sürülür. Sadəcə saç dibləri açıqda buraxılır, bu qarşıdakı insana maska ​​taxmış bir qadın ilə danışdığını xatırladır. Boyun qisminə üçayaq deyilən xüsusi şəkil çizilir. Bu şəkil həm yapon kişiləri üçün bir qadının ən cazibədar bölgəsi olan boynunu görmələri, həm də barmaqlıqlar ardında qalmış bir qadın görünüşü vermək üçün önəmlidir.

Gözlər və qaşlar boyandıqdan sonra qan qırmızı pomada ilə dodaqlar boyanır. Yaponiyada kimonolar xüsusi günlər üçün geyilir. Fəqət geyşalar 7/24 kimono ilə dolaşdıqlarından geymə üsulları sıradan bir ev qadınınkından fərqlidir. Ayrıca kimonolar naxışlarını və tokumalarına görə mövsümlərə uyğun olaraq seçilirlər. Məsələn, sakura naxışı daşıyan bir kimonoyu qışda geyən bir geyşa ətrafda xoş qarşılanmaz. Geyşaların ödənişlərinə “ohana” adı verilir. Günümüzdə saat başı olaraq alınan bu ödəniş şöhrətli geyşalar üçün yarım saat hətta 15 dəqiqə mənasına gəlməkdədir. Əvvəllər partiyə qatılan hər geyşa üçün bir büxur çubuğu yandırılırdı. Geyşanın addımına görə 1,5 saat ilə 15 dəqiqə ərzində yanan bu büxurların ödənişi daha sonra çay evi sahibəsi tərəfindən müştəridən tutulurdu. Əlbəttə bir geyşa və ya mayko ilə atılan hər addım ödənişə daxil olduğundan ödənişin qorxunc rəqəmlərə çatmasına çaşmamaq lazımdır. Geyşalar yeri gəldiyində aşna, yeri gəldiyində qoruma oldular.