Paris qətliamı

1830-ci ildə paytaxt Əlcəzairin Fransa qüvvələri tərəfindən işğal edilməsi ilə Əlcəzair xalqının təxminən 130 illik əsarət prosesi başlamış oldu. II DM-nə qədər keçən müddətdə cəzairli ərəblər qurduqları bir çox müqavimət təşkilatıyla mübarizə apardılar. Ancaq Fransa işğal gücləri Əlcəzair xalqının müqavimətini qırmaq və müstəqillik tərəfdarı müqavimətə dəstək verməsini əngəlləmək məqsədiylə hərbi, siyasi, dini, mədəni və iqtisadi hər təzyiq yolunu sınadılar. Üsyanları isə ölkənin hər tərəfini qan gölünə çevirmək bahasına vəhşicə basdırdılar, yüz minlərlə insanı öldürdülər.

1948-52-ci illər arası Əlcəzairdə işğala qarşı üsyana hazırlıq illəri oldu. Messali Hacın öndərliyində qurulmuş olan “Demokratik Azadlıqların Zəfəri Hərəkatı” (Hareketu’l-İntisar li’l-Hurriye ve’d-Dimukratiyye) adlı təşkilat strukturunda fəaliyyətlər yürüdüldü. Bu təşkilat 1950-ci ildə Fransa rəhbərliyinə qarşı hərəkətlərə başladı. Messali Hacın öndərliyindən və sülhsevər demokratik üsullarından məmnun olmayan bir qrup isə ayrılaraq ”Milli Qurtuluş Cəbhəsi” (FLN-Front de Libération Nationale) adıyla yeni bir təşkilatlanmağa getdi. 1 noyabr 1954-cü ildə FLN-nin qurulması və militanlarının Əlcəzairin müxtəlif yerlərindəki hərbi təsislərə, anbarlara, xəbərləşmə təsislərinə və ictimai müəssisələrinə qarşı elədikləri hücumlar ilə Əlcəzair Müstəqillik mübarizəsi rəsmi olaraq başlamış oldu.

Fransa Daxili İşlər nazirinın bu olaylara qarşı cavabı isə belə idi: "Ana Vətən düşmənləri ilə görüş və müzakirəni əsla qəbul etməyəcəyəm. Onlarla tək müzakirəmiz müharibə olacaq!” Əlcəzair xalqının müstəqillik mübarizəsinə fransızların cavabı müharibə idi. Yalnız 1960-ci ildə Fransa 360 min əsgəri Əlcəzairə sövq edəcək və bölgəni qanlı bir şəkildə də olsa əlində tutmağa çalışacaqdı.

Əlcəzairdə soyqırıma varan müharibə Fransada yaşayan yüz minlərlə cəzairlinin də reaksiyasını çəkməkdə idi. FLN təşkilatı Fransada yaşayan cəzairliləri hərəkətə keçirmənin yaxşı bir fikir olduğuna qərar verdi. Parisdə ediləcək sülhsevər nümayişlər müharibənin sona çatmasını və mövzunun Avropanın gündəmində daha çox yer tutmasını təmin edə bilərdi. FLN nümayişin güclü bir şəkildə keçməsi üçün gizli bir şəkildə uzun müddət fəaliyyətlərdə tapıldı, ancaq Fransa nümayiş üçün icazə verməyi qəbul etmədi. İcazə vermək istəməyənlər arasında Paris qubernatoru Moris Papon da vardı. Daxili İşlər naziri ilə etdiyi son görüşdə Parisdə reallaşacaq hər cür nümayişi lazım gələrsə şiddətdən istifadə edərək önləmə səlahiyyəti almışdı.

1961-ci il 17 oktyabr günü Parisdə təxminən 30 min cəzairli immiqrant müharibəyə etiraz üçün böyük bir nümayiş başlatdı. Fransa polisi hazırlıqlıydı. Nümayişçilərin ətrafını çevirən polislər Paponun əmri ilə bu sülhsevər nümayişə sərt bir şəkildə müdaxilə etdilər. Polis nümayişçiləri dağıtmır, qaçanları qovur və tutduqlarını öldürəsiyə döyürdü. Papon polislərə atəş açma əmrini verməsiylə də böyük bir qətliam reallaşdı. Minlərlə cəzairli yaralandı, yüzlərləsi öldürüldü. Sen Mişel körpüsündə qətl edilənlərin cəsədləri Sena çayına atıldı. Təxminən 14 min adam isə nəzarətə alındı. Günlərlə açıq hava həbsxanasında tutuldular.

Fransa tarixinin qara ləkələrindən biri olan bu qırğın  mətbuatı tərəfindən görməməzlikdən gəlindi, rəsmi qurumlar ölənlərin sayını yalnız 3 adam olaraq açıqladılar. Fransada bir tabu kimi günümüzə gələn bu mövzuyla prezidentləri, baş nazirlər üzr istəməkdən belə uzaq bir rəftar sərgilədilər. Yaxın zamanlarda isə mövzu daha obyektiv bir şəkildə ələ alınmağa başlandı. 2001-ci il tarixində Paris bələdiyyə sədri Bertrand Delanoe qətliamı anmaq üçün Sen-Mişel körpüsündə bir abidə tikdirdi. Yenə Fransa dövlət başçısı Fransua Olland 2012-ci ildə “'17 oktyabr 1961-ci il dramında həyatını itirənlərin hörmətlə andığını" ifadə etdi.

Əlcəzairin müstəqillik mübarizəsinə gəlincə. Probleminin getdikcə dərin bir böhrana çevrilməsi üzərinə Fransa siyasətini dəyişdirmək məcburiyyətində qaldı və FLN ilə danışıqlara başladı. 1962-ci ildə atəşkəs təmin edildi. 1 iyul 1962-ci ildə isə Əlcəzairdə müstəqillik referendumu keçirildi. Bu referendumun ardından 3 iyul günü Fransa dövlət başçısı Şarl de Qoll Əlcəzairin müstəqilliyini qəbul etdi.