May meydanı anaları

1976-1982-ci illəri arasında çevriliş ilə generallar tərəfindən ölkə rəhbərliyi ələ keçirilən Argentinada "Milli uzlaşma prosesi" adı altında minlərlə insan qətlə yetirilmiş və bilinən-bilinməyən minlərləsi də həbsə atılmışdır. Bu dövrdə uşaqlarının aqibəti ilə maraqlanan və sərbəst qalmasını istəyən analar hər şeyi gözə alaraq “May meydanı” olan yerdə toplaşmağı bacara bilmişdilər.

“Plaza de Mayo"da toplaşan analar bəyaz baş örtük taxaraq durumu protest etmişdilər. Təbii, keçmişi çevrilişlərlə bəzəkli olan, səhər erkən qalxanın çevriliş etdiyi Argentinada o ağrılar təkrar yaşanmasın deyə bu reaksiya sürdürülür. May meydanı analarına faşist xunta tərəfindən "Cümə axşamı dəliləri" adı taxılmışdı, ancaq bu müqavimət xuntanı çevirən xalq hərəkatının tətikləyicisi olacaqdı. Və bu sabit prosesin sonunda ölkə normal rəhbərliyinə qovuşduğunda aparılan araşdırmalara görə itkin olan insanların çoxdan öldüyü və cəsədlərin yox edildiyi ortaya çıxar.

May meydanı anaları o zamandan günümüzə generallardan hesab soruşulması üçün hərəkətlərinə davam etdilər, ancaq əsgərlərin müdaxiləsi gecikməmişdi, bu analardan bəziləri də hərəkətləri səbəbiylə nəzarətə alınıb oğulları kimi müxtəlif işgəncələrə məruz qalıb öldürülmüş, yox olmuşdular. Hər cümə axşamı yaşanan müqavimətin xatirəsinə 24 saatlıq yürüyüş edərlər və bu yürüyüşlərin birində bir neçə il əvvəl Karlos Menem çevrilişçi zabitləri bağışlamağa qalxdığı zaman təkrar eyni sahəyə çıxıb bu bağışlama cəhdinə qarşı çıxışlarını qışqıraraq ənənəni yaşatmışdılar.

May meydanı anaları Argentinada 1976-1983 arasında hökm sürən hərbi faşist xunta rejimi boyunca itirilən 30 min uşaqları üçün yürüyüşə 13 aprel 1977-ci ildə xunta mərkəzinə 100 metr uzaqlıqdakı May Meydanında başlamışdılar. 14 nəfər idi. 14 bəyaz baş örtülü qadın hər Cümə axşamı günorta saatlarında meydanda toplanmağa və ortadakı piramidanın ətrafında iki-iki tur atmağa başladı. Anaların sayı il sonunda 300-ü tapdı. Xunta səkdirmədən girişdiyi hücumlarına baxmayaraq “May meydanı anaları”nı meydandan çıxarıb atmağı bacara bilmədi. 15 oktyabr 1977-ci ildə itkilər üçün toplanan 24 min imzanı təslim etmək üçün hərəkətə keçən 300 ananı polis dubinka, yaba və gözyaşardıcı bombalarla dağıtdı.“May Meydanı anaları”nın təşkilatçısı Asusena Vilyaflor De Vinsenti və başqa analar ilə vəkilləri də qaçırılaraq itirildi.

Dekabr 1978-ci ildə itki yaxınlarının hərəkətləri və toplanmaları qəti olaraq qadağan olununca kilsələrdə toplanmağa başladılar. Amma mübarizə kilsələrə həbs olmadı və itkilərin səsi hər yerdə faşist xunta qarşısına dikilməyə davam etdi. Xunta 1982-ci ildə Folklend müharibəsini fürsət bilərək itirilən inqilabçıları "xain", analarını də "xain anaları" olaraq damğalama cəhdi də uğursuzluqla nəticələndi. Üsul-üsul, müqavimətlə axan su yolunu tapıb kütlələrlə görüşməyi bacarmışdı! Noyabr 1981-ci ildə təşkil edilən "Sülh, əmək və iş" yürüyüşünə qatılan 50 min adam anaları dəstəkləyən şüarlar qışqırdı. 82-ci ilin fevralında Prezident Sarayının qarşısında təşkil edilən yürüyüşə ilk dəfə sendikatlar da qatıldı. Yenə anaların başını çəkdiyi "Hərbi diktatorluq sonuna yaxınlaşdı" nümayişinə 15 min adam qatıldı.

1983-cü ildə Folklend müharibəsini itirərkən öz ipini də çəkən xunta çevrildi. Çevrilmədən əvvəlki son hücumları içərisində “May meydanı anaları” də içində olmaqla rejim əleyhdarlarına qarşı həyasız bir hücum dalğası başlatmaq oldu. Xunta sonrasında qurulan Alfonsin hökumətinin "ictimai sülh"ü təmin etməyə istiqamətli saxta istintaqları nəticəsində xunta şefi general Videla ilə admiral Emilio Massera ömür boyu həbs cəzasına çarpdırılarkən digər xalq düşmənləri sərbəst qaldı.

Xuntaçılar 1990-cı illərdən etibarən etiraflar edərək günahı bir-birlərinin üzərinə atmağa başladılar. İnti-İlimaninin "O, dənizdən gəldi ..." mahnısında anladıldığı kimi məhbuslara narkotik iynə vurub helikopterlərdən dənizə atmışdılar. İtirilən inqilabçıların uşaqları alınıb zabit ailələrinə verilmiş, onlar tərəfindən yetişdirilmişdilər. Minlərləsi ana-atalarının qatili işgəncəçilərinin qucaqlarında büyüdülmşdtü. Bütün bunlara qarşılıq “May meydanı anaları”nın mübarizəsi nəticəsində Baş Qərargah itkilərdən dolayı "üzr dilədi". Dövlət anaları mübarizədən qoparmaq üçün deputatlığından ev və təzminat tələbinə qədər bir sıra rüşvətə müraciət etdi. Analar isə faşizmlə aralarındakı bir daha geri gəlməyəcək olan övladlarının cəsədlərinin olduğu qanlı uçurumu əsla unutmadılar, əsla bağışlamadılar. 2003-ci ildə iş başına gələn prezident Nestor Kirşner bu üzrü təkrarlayaraq Baş Qərargah başçısına hərbi məktəbdəki qalereyadan köhnə xuntaçılardan Videla və Binyonenin fotoşəkillərinin qaldırılması əmrini çatdırdı. İtirilən 30 min məhbusun 5 mininin işgəncə gördüyü Dəniz Mexaniki Məktəbinə aid 19 hektarlıq dəniz kompleksi isə itirilənlərin xatirəsinə muzeyə çevrilmək üzrə yerli insan hüquqları təşkilatlarına təhvil verildi. Kirşner eyni gün "Bura prezident olaraq Argentina dövləti adına 20 illik demokratiya boyunca bu qəddarlığa səssiz qalınmasından ötrü üzr diləmək üçün gəldim ... Bu dəhşətli və uğursuz cinayətləri işləyənlərin tək bir adı var; bunlar qatildir və bütün argentinalılar tərəfindən lənətlənməkdədirlər "deyəcəkdi.