Bəyaz gəlinliyin çox qısa tarixi

Gəlinliklər hər zaman bəyaz deyildi.

Bəyaz rəng də hər zaman məsumiyyət və saflıq simvolu olmamışdı.

Əslində bəyaz gəlinliyin evlənən qadının məsumiyyətini, bəkarətini təmsil etməsi 19-cü əsrdə emal edilmiş anlayışdır.

Bəyaz gəlinliyin tarixi olduqca qısa olmasına rəğmən gəlinlik və ya ümumiyyətlə toy adətləri mədəniyyətdən-mədəniyyətə böyük dəyişiklik göstərdiyi üçün ümumi xətləriylə tarixini yaza bilmək olduqca çətindir. Ancaq buna diqqət çəkmək lazımdır ki, gəlinin geydiyi kostyum olduğu cəmiyyətin mədəniyyət və ənənələrinə sadiq qalır. Bu səbəblə rənglərin və ya aksesuarların istifadəsi mədəniyyətlər və dinlər arasında böyük dəyişiklik göstərir.

Toy mərasimlərindəki dəyişikliklər isə “evlilik” qurumunun o cəmiyyət üçün qazandığı anlamla yaxından əlaqəlidir. Məsələn, evlilik xüsusən müasir dövr öncəsi Avropasında günümüzdə qəbul edildiyi qədər emosional bağ  deyildi. Siyasi və dini anlamlar daha vurğulu idi. Ölkələr aras diplomatik əlaqələr belə evlilik bağları ilə qurulur, pozulur, gücləndirilir. Macarıstan kralı Matvey Korvinin Müqəddəs Roma imperatoru Maksimilianın Mariya de Burbon ilə evliliyi haqqındakı məşhur sözləri evliliyi praqmatik vəzifəsini yekunlaşdırır:

“Hər kəs savaşarkən, sən xoşbəxt Avstriya, evlən! Digərlərinə Marsın verdiyi krallıqları sənə Venera verər.”

Beləcə, toyların önəmi də fərqli ölçü qazanmış olur, dolayısı ilə gəlinin geyindiyi paltar eyni zamanda onun statusunu da vurğulamağa başlayır. Zatən tarixi istiqamətdən baxıldığı zaman bir çox vizual mədəniyyət elementi kimi qiyafətlər də istifadəli olduğu qədər şəxslərin cəmiyyətdəki yerini sənədləşdirməkdədir. Məsələn, mavi rəng həm bakirə Məryəm ilə əlaqələndirildiyi üçün dini vurğuya sahibdir, həm də tünd olduğu üçün ləkələri asanlıqla gizlədə bilir. Evliliyin cəmiyyətin yüksək təbəqəsindəki önəmi artınca toylar ənənədən uzaqlaşaraq özəlliklə Avropa aristokrasiyası arasında zənginlik, mövqe və güc göstərişi halına gəlir, gəlinliklər də bu istiqamətdə dəyişiklik göstərir. Ləl-cəvahiratlarla işlənmiş geyimlər özəlliklə Renesans İtaliyasında dəb, ən keyfiyyətli qumaşlar tərcih edilir. Bəyaz rəngli qmaşın istifadəsi isə yayğın deyil, çünki özəlliklə çeşidli rəng açma texnikaları tapılmadan əvvəl bəyaz rəgi əldə etmək çətindir, onu təmiz tutmaq da bir o qədər zəhmətlidir.

Buna rəğmən bəyaz gəlinlik örnəkləri də yox deyildi. 1406-cı ildə İngiltərə kralı IV Henrinin qızı Filippa Danimarka kralı Erik ilə evlənir və tarixi qeydlərə bəyaz gəlinlik deyinən ilk şahzadə olaraq keçir. Təqib edən yüz illərdə açıq rəng gəlinliklər işlənmiş olsa da, ümumilikdə metal rənglər önə çıxır, gəlinlilklər gümüş ilə işlənir, yenə zənginlik göstərən materiallara önəm verilir.

Gümüş və boz rəng istifadəsi belə böyük əksəriyyətlə Avropada, hətta haradasa sadəcə elit təbəqə arasında görülür. Amma bugün bəyaz gəlinliyi dünya miqasında norma olaraq qəbul edlldiyini görürük. Bunun səbəbkarı isə İngiltərə kraliçası Viktoriyadır.

Kraliça Viktoriya evləndiyində bu siyasi güc, torpaq artırmaq və ya üstünlük qazanmaq üçün deyildi. O, 1940-cı ildə Albert ilə evləndiyində hal-hazırda kraliça idi. Bu səbəblə geyindiyi gəlinlik siyasi gücünü və ya zənginliyini simvolizə etmirdi. Onun gəlinlik seçimindəki səbəb daha çox praqmatik idi.

1830-cu illərdə sənaye inqilabı ilə birlikdə krujeva istehsalın maşınlaşması nəticəsi ingilis tekstil işçiləri iqtisadi problemlər yaşamaqdaydılar. Özəlliklə ingilis mədəniyyətinə flaman protestanlar tərəfindən gətirilən əl əməyi krujevalara rəğbət düşməkdəydi. Onlara olan dəstəyini göstərmək üçün Viktoriya əl əməyi “Honiton” krujevasını tərcih etdi, krujevanı ən gözəl göstərəcək rəng isə bəyaz idi. Beləcə, Viktoriyanın geyindiyi bəyaz “saflığı” deyil, vətənpərvərliyini simvolizə etmiş oldu.

Bəyaz rəngin yayğınlaşması çox asan olmadı, amma 19-cu əsrin sonunda iqtisadi rifah səviyyəsi yüksələn orta təbəqə “elit” ənənələrini mənimsəməyə başladı. Bunların arasında da toylara ayrılan büdcənin artması və təbii ki, Viktoriyanı təqib edərək bəyaz geyinməyə başlayan elit gəlinlərin bəyaz gəlinliklərini mənimsəmək idi. Məsələn, ABŞ-da  1830-cu illərdə nəşrə başlayan  “Godey’s Lady’s Book” jurnalının redaktoru Sara Heyl özəlliklə Viktoriyanı rol modeli olaraq görürdü. Jurnalın 1849-cü ildə çıxan sayında gəlinliklər haqqında deyilirdi:

“Ənənələr qədim zamanlar bəri qərar vermişdi ki, materialı nə olursa, olsun, bəyaz ən uyğun rəngdir. Saflığın və qızlıq çağının məsumiyyətinin simvoludur, seçilmiş olana təslim etdiyi ləkəsiz qəlbidir.”

Əlbəttə, Viktoriyanın gəlinliyinin bəyaz olma səbəbi göz önünə gətirilincə bu təriflər yersiz qalır, ancaq orta təbəqə artıq ala bildiyi bəyaz qumaşı elitləri örnək alaraq gəlinlik olaraq işlədərkən belə bunu haqlı çıxartmağa ehtiyac duydu. Beləcə, özəlliklə yazılı qaynaqlarda bəyaz rəngin saflıq, təmizlik, bəkarət kimi qavramları simvolizə etdiyi fikri yayğınlaşmağa başladı.

Bəlkə Filippanın 15-ci əsrdə bəyaz gəlinlik geyinməsi çox danışılmamışdı, amma 19-cu əsrdən bəri xüsusilə İngiltərə kraliyyət ailəsinin toylarının cəmiyyətin bir çox kəsimində əks-səda oyandırdığını görürük. Yenə elitlərin evlilikləri, Qreys Kellinin Monako şahzadəsi ilə evlənərkən geyindiyi gəlinllik və Ledi Diananın 7 metri aşan quyruğu ilə gəlinliyi dəb tarixində özünə yet tutmaqla bərabər hələ bir çox gəlinə ilham verir.