Vermeer barokko üslubundakı bu əsərində rəsm
çəkməkdə olan bir rəssamı və onu modelini əks etdirmişdi. Əsər yaşadığı bütün çətinliklər,
ehtiva etdiyi gizli simvollar və işlətdiyi fövqəladə işıq texnikası sayəsində rəssamlıq
sənətində unikal yer tutmağı bacarmışdı.
1632-ci ildə Hollandiyanın Delft şəhərində
dünyaya gələn sənətkar gənc yaşda Katarina Bolnes ilə evliliyindən 11 uşaq
sahibi olur. Bu qələbəlik ailəni keçindirmək üçün çox çalışması lazım olsa da,
o dövrlərdə rəsmdən pul qazanmaq olduqca çətindir. Ancaq buna rəğmən
yaradıcılığa davam edən rəssamın əsərlərində evin gurultulu və hərəkətli
quruluşunun əksinə olduqca dinc və sakitləşdirici hava hakimdir.
Dövrün varlı ailələrinin dini və mifoloji
elementlərindən daha çox xalqdan kəsimin gündəlik həyatını mövzu alan tablolarla
evlərini bəzəməsi rəssamlar arasında rəqabət ortamı yaradır. Vermeer isə bu
dövrdə rəqiblərindən üstün ola bilmək üçün bütün bacarığını ortaya qoyaraq ev
daxili görüntülərdə peşəkarlaşmağı seçir.
Potensial müştərilərin rəssamları əsərlərini
yaradarkən izləmək üçün ziyarət etməsi o dövrlərdə olduqca məşhur idi. 1663-cü
ilin yayında fransız diplomat bu tərz ziyarətlə Vermeerin qapısını döydüyündə əlində
istinad olaraq göstərə biləcəyi heç bir əsəri yox idi. Diplomat ilə yaşadığı bu
uğursuzluğa təəssüflənən Vermeer bir müddət sonra “Rəssamlığın alleqoriyası”
adlı şah əsərini ortaya çıxarır.
Kiçik ölçülərdə çəkdiyi “Mirvari sırğalı qız”
və “Tərəzi tutan qadın” kimi əsərlərinin əksinə “Rəssamlığın alleqoriyası”nda
120smx100sm ölçülərində böyük ölçüdə işləməyi seçir. Özü üçün olduqca önəmli yerə sahib olan və
yaşadığı çətin dönəmlərə rəğmən heç vaxt satmağa çalışmadığı bu əsəri 6 ay kimi
uzun müddətdə tamamlayır. Rəsm çəkərək pul qazanmağa çalışan orta gəlirli bir rəssamın heç zaman satmağı düşünmədiyi bir
əsərə bu qədər vaxt xərcləməsi alışılan durum deyil. Bundan dolayı rəssamın bu əsəri
öz əsəri olaraq gördüyü və yeganə qəbul etdiyi düşünülə bilər.
Rəsmi incələməyə başlasaq, ilk gördüyümüz
bir rəsm atelyesinə qonaq olduğumuzdur. Solda qıvrılaraq açılan pərdə arxasından içəridə olub bitənləri izləyənləri salamlamaqdadır. Adətən teatr səhnəsini
xatırladan bu görüntü bizə bir-birindən fərqli bir çox şey göstərməkdədir.
Əsərlərində tək bir qadın fiqurundan istifadə
etməyi alışqanlıq halına gətirən Vermeerin bu əsərində də qadın fiqur görürük.
Ancaq bu dəfə model tək deyil, onu çəkən rəssamı da arxası dönuk olaraq görürük.
Mavi don geyinmiş model gözlərini utancaq şəkildə
həm rəssamdan, həm də izləyicidən qaçırır kimi görünür. Əlində truba və
kitab tutan qadın eyni zamanda dəfnə yarpaqlarından düzəlmiş tac da
taxmaqdadır. Modelin gözəl qiyafətinə paralel olaraq rəssamın da dövrün son dəbinə
uyğun qiyafət geyindiyini görə bilirik. Zolaq-zolaq uzanan qıvrımlı yeləyi və zərif
şapkası ilə çalışan rəssamın bu görüntüsü işinə nə qədər önəm verdiyini göstərir.
Eyni zamanda masanın üstündə olan maska və
divarda yer alan xəritə - heykəl və çap sənətlərinə edilən simvollar olaraq
qarşımıza çıxmaqdadır.
Vermeer işığı ən yaxşı şəkildə istifadə edən
rəssamlardan bir olaraq bu əsərində də təsirli işıq istifadəsinə imza atmışdı.
Modelin üzünə vurran işıq, eyni zamanda masanın üstünü, yerdəki kafelləri
aydınlatmaqda, hətta kürsünün metal səthlərində belə kiçik parıltıyla görülməkdədir.
Vermeerin digər əsərlərin incələndiyində rəsmlərində
bəzi dəyişikliklərə getdiyi və çəkdiyi motivləri qapadaraq rəsmdən çıxartdığı fərq
edilmişdi. Ancaq “Rəssamlığın alleqoriyası”nda bu duruma rast gəlinmir. Hətta əvvəlcə
çəkməsi gözlənilən arxadakı divarı öndəki şamdan çılçıraq və stuldan sonra işləməyi
seçmişdi. Bu durum da Vermeerin bu əsər üçün qüsursuz plan hazırladığı və ona ən
yaxşı şəkildə bağlı qaldığı deyilə bilər.
Vermeerin çox əsərində mövcud olan bu dərinliyi
yaxalamaq üçün hansı texnikalara müraciət etdiyi hələ tam olaraq
anlaşılmamışdı. Rəssamın hansı texnikadan istifadə etməsinə dair fərqli
ehtimallar üzərində durulmaqdadır.
Bunların ilki: Fotoaparatın icadından çox
uzun zaman öncə inkişaf etdirilən “Camera Obscura” adlı alətdən istifadəsi
ehtimalıdır. “Qara qutu” olaraq da bilinən bu alətdən eynən fotoaparat kimi 3
ölçülü nəsnələri 2 ölçülü görüntülərə çevirmək üçün istifadə olunurdu. Arxada
yer alan xəritənin orijinal ölçülərinə uyğun gəlməsi və nəsnələrin realist işlənməsi
ağıllara Vermeerin bu cihazdan istifadə etməsi ehtimalını gətirməkdədir.
Ancaq yerdə olan kafellərin o dövrdə yaşayan
orta gəlirli rəssamın atelyesində olmayacaq qədər bahalı olması əks etdirilən bu
anın rəssamın fantaziyası ola biləcəyini düşündürməkdədir. Eyni zamanda rəssam və
modelin mütənasibsiz biçimdə çəkilmiş olması bu anın və məkanın real ola bilməyəcəyini
düşündürən 2-ci ehtimalı gücləndirir.
Əsərdə fərq edilən diqqətçəkici digər ünsür
isə divarın üstündə, modelin əlinin altında görülməkdədir. Əsərin orijinal
halında görülən bu kiçik dəliyə Vermeerin daha 17 əsərində rast gəlinir. Bu dəlik
o zamanlar tez-tez istifadə olunan bir texnikaya xidmət etməkdədir. Bu
texnikaya görə dəliyə ucuna ip bağlanmış çertoj nöqtəyə yerləşdirilir. Ardınca
ip təbaşirlənib gərildiyində perspektivdə lazım olan sıralanmanı etmək üçün istifadə
olunur. Vermeer bu texnika sayəsində rəsmdəki nəsnələri qüsursuz perspektivdə
yerləşdirməyi bacarmışdı.
Ayrıca uzun illər boyu modelin əlindəki nəsnlər
kimi simvolik elementlər açıqlanmamışdı. Ta ki fransız incəsənət tarixçisi
rəsmdəki modellə bağlı qəribə faktı ortaya çıxarana qədər. Tarixi şəxslər
haqqında bir simvollar lüğəti olan Çezare Ripanın “Iconologia” adlı əsərində
bir əlində truba, digər əlində kitab tutan, dəfnə yarpaqlarından düzəldilmiş tac
taxan şəxs “Kleio” adlı ilham pərisindən danışılmaqdadır. Əlində tutduğu truba
şanı simvolizə edərkən kitab müdriklik anlamı daşımaqdadır. Dəfnə yarpağından
düzəldilən tac isə qələbəni və əbədi həyatı simvolizə etməkdədir. Rəsmdəki rəssamın
da Kleyonu tacından başlayaraq çəkdiyi görülməkdədir.
Katolik flamand olan Vermeerin bu alleqorik
fiqur xaricində çilçıraqda istifadə etdiyi cüt başlı qartal simvolu isə katolik
Habsburq sülaləsini təmsil edir. Şamdanda mumun olmaması isə bu sülalənin
Hollandiya üzərindəki təsirini itirməsi anlamına gəlir. Ayrıca arxadakı divarda
yer alan xəritə də katolik Hollandiyanın xəritəsidir.
Vermeer 1675-ci ildə dünyasını dəyişdikdən
sonra əsər həyat yoldaşı tərəfində uzun müddət saxlanmışdı. Təkrar gün üzünə
çıxması isə yerli rəqiblərindən biri olan Piter de Xoxun Vermeerin imzası üzərində
öz imzasını ataraq əsəri satması ilə oldu.
Ardınca əsərin Vermeerə aid olduğunun ortaya
çıxması və fotoqrafçılığın yayılması ilə əsərin önəmi anlaşılır. XX əsrə gəldiyində
isə əsər Vyananın ən hörmətli əsəri olmağı bacarır. Ancaq olaylar bununla kifayətlənmir
və İkinci Dünya Müharibəsində nasistlərin Avstriyanı işğalından sonra tarixin
doymaq bilməyən kolleksioneri tərəfindən ələ keçirilir. Bu şəxs Hitlerdən
başqası deyil. Hitler əsəri Münhenə apararaq planladığı nəhəng incəsənət
qalereyasının bir parçası olması üçün 8000-i keçən digər əsərlərlə bərabər
saxlayır. Hitlerin ölümündən sonra əsərlərin sahiblərinə qaytarılması sayəsində
“Rəssamlığın alleqoriyası” Vyanaya qayıdır.
Günümüzdə Vyana İncəsənət Tarixi Muzeyində sərgilənən
Vermeerin bu “yeganə” əsəri yaşadığı bütün çətinliklərin ardınca sirri və gözəlliyi
ilə yeni izləyicilərini gözləməkdədir.
0 comments :
Post a Comment