İncəsənətin ən böyük supermodelinin faciəsi

1849-1850-ci ilin qışında Uolter Houell Deverell otağa girəndə Dante Qabriel Rossetti və Uilyam Holman Hant rəsm çəkirdilər. Gələn qonaq həyəcanlı şəkildə “Siz dostlarım, nə hariqüladə gözəl bir varlıq tapdığıma inanmayacaqsınız. Görkəmli və uzun boylu, sanki bir kraliça kimidir” deyərək içəri girmişdi. Bu sözlərlə Lizzi Siddalın əsrarəngsiz gözəlliyi adını tarixə yazdırmağa başladı.

Çox az insan 27 yaşında ölən rəssam Deverellin adını xatırlayır. Ancaq o, sənətkarlardan ibarət “Pre-Rafael qardaşlığı”nın üzvü idi. 7 nəfərdən ibarət olan bu gizli təşkilat 1848-ci ildə Rosetti, Holman Hant və Con Everett Mille tərəfindən qurulmuşdu. Pre-Rafael cərəyanı eyni zamanda Londondakı Milli Portret Qalereyasında “Pre-Rafael bacılar” olaraq sərgilənən qadın model, rəssam və yazarları da əhatə edirdi. Lizzi Siddal da əvvəl model olaraq başladı, sonra rəsmlər çəkdi və ayrıca şeir yazdı.

Deverellin gözəlliyini duyurduğu sırada Lizzi Siddal Londonun mərkəzində bir papaq dükanında işləyirdi. O qədər də xoş olmayan şərtlər altında uzun saatlar boyu çalışmaq məcburiyyətində idi. Ailəsi isə zatən həssas olan sağlamlığı haqqında narahat idi. Bəlkə də anasının Lizzinin rəsm modelliyi etməsinı icazə verməsinin səbəbi bu idi. Çünki o zamanlar modellik mənfi şöhrət qazanmışdı və seks işçiliyi ilə bərabər görülürdü. Deverell qızın anasına özü yaxınlaşmağa cəsarət edə bilməmişdi. Onun yerinə pul məsələsini müzakirə etmək üçün göstərişli maşını ilə anasını yollamışdı. Xanım Siddal sadə evinin önünə gələn bu maşınla dəhşətə düşmüşdü.

İlk olaraq Lizzi “part-time” model olaraq işləməyə başladı və papaq dükanında işini davam etdirdi. Deverell onu “12-ci gecədəki Viola” olaraq təsvir etdikdən sonra Holman Hant “İnancını dəyişdirmiş ingilis ailəsi bir xristian missioneri druidlərin zülmdən qoruyarkən” (1850) tablosu üçün və “Valentin Silviyanı Proteydən xilas edərkən” (1850-1851) tablosundakı Silviya olaraq rəsmini çəkdi. Rosettiyə isə ilk dəfə 1850-ci ildə az bilinən tablolardan biri olan “Rosso vestita” üçün modellik etdi.

Hamisi Con Raskinə görə sonrakı illərdə münasibətləri boyunca Rosetti Lizzini minlərlə dəfə cizdi və çəkdi. Günümüzdə Lizzinin narin quruluşu, cılız üz xətləri və işıq saçan mis saçları bir gözəllik simvolu qəbul edilməsinə rəğmən 1850-ci illərdə çox arıq olmaq cazibədar olaraq qəbul edilməzdi və hətta qızıl saç bir qadın jurnalist tərəfindən “sosial intihar” olaraq təsvir edilmişdi. Modellik etdiyi işlər və yer aldığı tablolar vasitəsilə Lizzi ümumi gözəllik fikrini dəyişdirməyə vasitəçi oldu.

Bir neçə il içində Lizzi Siddal papaq dükanından ayrılmağa yetəcək qədər pul qazanmağa başladı. Con Everett Millenin “Ofeliya”(1851-1852) tablosundakı modelliyindən sonra üzü olduqca tanındı. Başqa digər rəssamlar da onu çəkmək səs-küy saldılar, amma o zamanlar artıq sevgilisi olaraq bilinən Rosetti qısqanmağa başladı və sadəcə onun modellik etməsini istədi. Çarlz Olston Kollinz Lizzidən onun üçün modellik etməsini istəsə də, soyuq rədd cavabı almışdı.

Lizzi və Rosetti 10 il nişanlı qaldılar, amma Rosetti toy tarixi müəyyənləşdirmək üçün çətinlik çəkirdi. İkisi də birlikdə yaşaması asan insanlar deyildilər. Lizzi içində tiryək olan lavdanom bağımlısı idi, Rosetti isə davamlı olaraq Lizzini aldadırdı.

1854-cü ildə Lizzinin rəssamlıq karyerası başladı. Rosetti ona dərslər verirdi və Raskin onun əsərlərini gördüyündə Lizzinin dahi olduğunu söyləmişdi. Rəsmləri tənqidçilər tərəfindən istehza olundu, amma Lizzi daha yeni öyrənməyə başlamışdı. Sürətli inkişafı Raskinin onunla maraqlanmasının işarəsi idi. Lizzinin rəsm çəkməsini aktivləşdirmək üçün illik 150 funt maaş verdi. Papaq dükanında isə illik 24 funt qazanırdı.

1857-ci ildə Londondakı Pre-Rafel sərgisində əsərlərini sərgiləyən yeganə qadın rəssam Lizzi Siddal idi və burada “Clerk Saunders” (1857) adlı tablosu kolleksiyaçı olan amerikalı Çarlz Eliot Norton tərəfindən satın alındı. Bundan qısa bir müddət sonra isə həm sağlamlığı, həm münasibəti getdikcə pisləşməyə başlayan Lizzi Raskindən illik maaş aldığı işini buraxdı. Rosetti və Raskin onun həyatını davamlı kontrol edirdilər və Lizzi artıq bundan qaçmaq istədi. Yığdığı pulla bacılarından birini yanına alaraq Derbişirdə bir kəndə getdi. Sonra isə Londona qayıtmaq yerinə atasının doğulduğu Şeffildə gedib orada əmisiuşaqları ilə birlikdə qaldı. Daha sonra yataqxanaya yerləşib Şeffild İncəsənət Məktəbində qeydə alındı. Bir sənətkar olaraq tək başına uğur qazanmağa qərarlı idi.

Rosetti zaman-zaman onu ziyarət etməyə getdi, amma Lizzinin Londondan aldığı məktublarda Rosettinin bəzi qadınlarla olan münasibətlərindən yazılırdı və 1858-ci ilin ortalarında münasibətləri sona çatdı. 1859-cu ilin payızında ağır şəkildə xəstələnən Lizzinin ailəsi Raskin ilə əlaqə qurdu və Raskin bu durumu Rossettiyə söylədi. Rossetti Lizzinin yanına gələndə əlində nigah kağızı var idi və Lizzi sağalan kimi evləndilər.

Lizzi və Rosetti Parisdə uzun balayına çıxdılar. Bu arada Lizzi hamilə olduğunun fərqinə vardı. Rosetti bu durumdan məmnun halda onu çəkməyə davam etdi. Lizzi ana olacağı üçün xoşbəxt idi, amma lavdanom bağımlısı idi. Bəlkə də buna görə 2 may 1861-ci ildə uşaq ölü halda dünyaya gəldi.

Lizzi körpəsinin ölümündən sonra depressiyadan qurtula bilmədi. Rosetti ilə evliliyi mənfiyə doğru gedirdi. Dostlarının evlilik boyunca sadiq olduğunu söyləməsinə rəğmən o, ərinin yenə xəyanət etdiyinə əmin idi.

10 fevral 1862-ci ilin axşamı Rosetti və Lizzi şair Alcernon Çarlz Suinbern ilə birlikdə yeməyə çıxdılar. Evə qayıtdıqdan sonra Rosetti işçi kollecinə axşam dərsi verməyə getdi. Evdən çıxmadan öncə Lizzinin yatağa girdiyini gördü. Hər zamankı lavdanom dozasını almışdı və masada yarım şüşə qədər qalmışdı. Rosetti işdən qayıdanda isə şüşə tamamilə boş idi. Lizzi elə dərin yuxuda idi ki, onu oyandıra bilmirdi və Rosetti üçün məktub da yazmışdı. Həkim çağırması üçün ev sahibi səslənərkən Lizzinin məktubunu gizlətdi.

4 həkimin səyinə rəğmən 11 fevral 1862-ci ilin erkən saatlarında Lizzi həyata gözlərini yumdu. Dostu Ford Medoks Braunun tövsiyyə ilə Rosetti intihar məktubunu yandırdı. Bunu xristian cənazəsi üçün Lizzi intihar etməmiş kimi göstəmək üçün etmişdi. Öldüyü zaman Lizzi təkrar hamilə idi. Bəlkə növbəti ölü doğumdan qorxmuşdu.

Lizzinin hekayəsi ölümü ilə bitmir. Həyatına dair ürküdücü qeydlərdən dolayı kült qotik fiqur halına gəldi. Rosetti yazdığı şeirlərin tək surətini arvadının tabutunun içinə yerləşdirmişdi. Ancaq 7 il sonra şeirlərini geri istədiyinə qərar verdi.

1869-cu ilin payız gecəsində Lizzinin tabutu gömüldüyü Hayqeyt qəbiristanlığından böyük gizliliklə çıxarıldı. Dostları Rosettinin ağlını itirdiyini düşünürdülər. Bütün bu proseslər dostu və sənət taciri olan, daha sonra şantajçı olduğu iddia edilən Çarlz Avqust Hauell tərəfindən ustalıqla həyata keçirildi. Qəbiristanlıqda işıq olmadığı üçün böyük tonqal yandırmışdılar.

Hauell daha sonra Rosettiyə tabutu açdıqlarında arvadının bədəninin heç bir şəkildə pozulmamış olduğunu söylədi. Usta yalançılıqla onun skeletə çevrilmədiyini və həyatda olduğu vaxtdakı kimi gözəl olduğunu söylədi. Hətta saçlarının uzandığını və tabutu alovların işığı altında parlaq mis rəngi ilə doldurduğunu iddia etdi. Modelin gözəlliyi ölümündən sonra belə hökm sürdüyü inancı bugün də davam edir. Bəlkə də bunu Hauellin hekayəsinə borcluyuq.