Vel d'İv basqını

                     

İl 1942, günlərdən 16 və 17 iyul. Fransa öz yurddaşlarını, ona güvənib gəlib sığınan insanları "irqi və dini" fərqli, "aşağı" səbəbiylə nasist qəssablarının əlinə təslim edirdi. "Qanları zadəgan olmayan alçaq bir xalqı yox etmək" hədəfiylə Fransa Respublikası 4115'i uşaq, 5919'u qadın, 3118'i kişi, ümumi 13.152 adamı bilə-bilə ölümə yollayırdı. Fransanın bu gerçəyi dürüstcə qəbul etməsi üçün tam 70 il gözləməsi lazım olacaqdı. Bir ölkənin, bir dövlətin tarixə keçən ayıb və günahlarını qəbul edə bilmə böyüklüyünü göstərməsi üçün "əsla gec" qalınmazdı. Bir milləti, bir xalqı, onun idarəçilərini, onun nümayəndələrini tək sözlə "ucaldacaq", onları "böyük" qılmağı haqq etdirəcək rəftarlardan bir dənəsi keçmişdəki "ağ" günlər qədər "qara" günləri xatırlamaqdan keçir.

16-17 iyul 1942-ci ildə 13.152 insanı evlərinə basqın edərək yığan işğalçı alman qüvvələri deyildi. Rəsmi Fransa, yəni işbirlikçi və işgüzar Vişi rejimi bu tarixdə "Paris Fatehi" (!) nasistlərin tüklərini qıpırdatmasına mahal buraxmadan nə cür antisemit, yəhudi düşməni olduğunu sübut etməyə girişdi. Nasistlərin Fransa xidmətçiləri iki gündə 9 minin üstündə polis və jandarmanın təşkil etdiyi basqınlarda "tutulan" uşaq-muşaq, gənc-qoca, qadın-kişi "ayrı-seçkiliyi" güdmədən 13.152 müdafiəsiz insanı Parisin köhnə velosiped stadionu "Vélodrome d'Hiver" (qış velodromu) qısa adıyla "vel d'Hiv"ə yığdı. Burada 5 gün müddətində insanlıq xarici şərtlərdə gözlədilən yəhudilər daha sonra Auşvitz Ölüm Düşərgəsinə sövq edildilər. Tarixə "Vel d'İv Basqını" deyə keçən bu basqından yalnız 25 yetişkinlə bir neçə uşaq sağ döndü.

"Yaddaş-i bəşərin nisyanla məlul" olduğunu, yəni insan və ictimai yaddaşlarının unutqanlığa uyğunluqları çoxumuzun məlumudur. "Amma arxiv" fərqli sözlə gerçək tarix və müstəqil tarixçi "əsla unutmaz". 1940-1944-cü illər arasında işbirlikçi Vişi hökuməti vasitəsilə Fransadan Nasist Almaniyasına zorla 76 min yəhudi sürülmüşdü. Bunların əhəmiyyətli bir qismi 72 böyük konvoyla aparılmışdı. Söz mövzusu konvoylardan 67'sinin son dayanacağı Auşvitz idi. 76 min yəhudidən sağ dönənlərin sayı isə 2500. Toplam 6 milyon yəhudinin qırımıyla nəticələnən ibranicə "Fəlakət" mənasını verən "Shoah"dan Fransanın payına düşəni, deyil təslim etmək xatırlaması üçün belə 50 il keçməsi lazım olacaqdı. İlk sosialist prezidenti Fransua Mitteran, daha ziyadə “general de Qoll xətti” deyilə biləcək bir rəftarla, Şoa'da Fransanın məsuliyyətinə bağlı "Respublikadan hesab soruşulmamalı, zira Vişi Fransa dövləti deyildi" deyərək sıyırdacaqdı. Ancaq bir il sonra 3 iyul 1993-cü ildə çıxardılan bir fərmanla 16 iyul tarixinin bir "1940-1944-cü il arası Fransa Dövləti Hökuməti əsnasında İrqçi və Yəhudi Əleyhdarı Zülmləri Milli Anma Günü"nə dönüşdürülməsini təmin edəcəkdi. Hətta bu gün artıq tamamilə məhv edilmiş olan Paris 15-ci bölgədəki “Vélodrome d'Hiver”ə çox yaxın, Sena çayı sahilində “Vel d'İv Yəhudi Şəhidləri Meydanı və Abinəsi"nin meydana gəlməsində təşəbbüskar olacaqdı.

Əslində Fransada 1945-ci il sonrasında yəhudilərin müharibədə yaşadıqları unudulmuş, sanki ört-basdır edilmişdi. Həmişə qəhrəman müqavimətçilər ön plana çıxardılmış, Fransa xalqının müsbət yanları vurğulanmışdı. "Birlik, bərabərlik, dövlətin uca maraqları" adına gerçəklər görməzlikdən gəlinmişdi. Fransa Elmi Araşdırmalar Mərkəzi - CNRS bölüm müdirlərindən, tarix və siyasət aliminin "60 il Sonra Auşvitz" başlıqlı işində "Müharibə sonunda təxminən 40 min müqavimətçi sürgündən geri dönmüşdü. Aralarında siyasi liderlər, parlaq şəxsiyyətlər vardı. Daha da əhəmiyyətlisi artları örgütlüydü. Yaralar sarılırdu. Heç kimsə mallarına əl qoyulmuş, varlıqlarının üstünə yatılmış 76 min yəhudi vətəndaşı və ya səssiz-sədasız dönən kiçik iş sahibi, biznesmen, iş adamları iki-üç min yəhudini düşünəcək vəziyyətdə deyildi. Hər kəsin gözü xəttli pijamalı Buxenvald, Daxau, Treblinkadan sağ qalan məhbus qəhrəmanları görürdü ... "deyir.

Tarixçilərin və ictimaiyyətin da təzyiqiylə müddətdə gerçək dəyişimi başlamaq bir başqasına qismət (!) olacaqdı. Taleyin solçulara bir pis cilvəsiylə, sağ etiketli, sağ ənənəli Fransa Radikal Sosialist (de Qollçu siyasi blok içərisində belə bir rəsmi fraksiyasının mövcuddur) xəttə daha yaxın duran prezident Jak Şirak 16 iyul 1995-ci ildə verdiyi bir nitqdə "Fransa yəhudilərinin Nasist Almaniyasına sürgün edilməsində məsuliyyət Fransaya aiddir. Bir daha əsla!" deyəcəkdi.

Fransua Olland, "Vel d'İv basqını", 70-ci ildönüm, nitq:

"Gerçək bu cinayətlərin (cinayətin) Fransa tərəfindən Fransada törədildiyi göstərməkdədir. Şirak bu gerçəyi 1995-ci ildə dilə gətirmişdi. Aydınlıqlar və İnsan Hüquqlarının yurdu, sığınma və ağırlama diyarı Fransanın 1942-ci ildə yolundan azaraq sağalmaz səhvi işlədiyini vurğulamışdı. Vel d'İv cinayəti Fransanın dəyərlərinə, prinsiplərinə, idealına zidd olaraq işlənmişdir. Fransanın qürurunu qurtaran “adillər”, həyatları bahasına qonşusunu saxlayan, heç tanımadığı insanlara kömək edən, barbarlığa qarşı çıxan adsız qəhrəmanlar olmuşdur. O cəsur insanlar sayəsində Fransa yəhudilərinin dörddə üçü həyatda qala bilmişdilər" sözləri o biri Fransaya olan minnətdarlığı ifadə edən Olland "Şoah / Yəhudi soyqırımı nın bənzərsizliyinin altını çizdi:" Yaddaş qeyb olmamalıdır, əks halda Tuluzadakl kimi fəlakətləri yenidən yaşayırıq. "

CSA quruluşu tərəfindən açıqlanan araşdırmaya görə bu gün Fransada əhalinin 42%-nin “Vel d'İv basqını”ndan xəbəri yoxdur. 34 yaş altı əhalinin əksəriyyəti hadisəni bilmir. 15-17 yaş qrupunun 67%-i bu hadisənin adını belə eşitmədiyini söyləyir. Əhalinin 53%-i hadisədə yəhudilərin hədəf alındığını bilməzkən, 46%-i hadisənin Fransa təhlükəsizlik gücləri tərəfindən reallaşdırıldığından xəbərsizdir.

İşin ən tragik yanı isə xalqı bilgiləndirməklə öhdəçilikli mətbuatın da Fransa tarixinin bu qaranlıq səhifəsi haqqında yetərli məlumata sahib olmamasıdır. Hər gün başda paytaxt Paris olmaq üzrə ölkə daxilində yüz minlərlə adama "pulsuz" paylanan "20 Minutes" adlı gündəlik qəzet mövzu haqqında yayımladığı xəbərdə “Vel d'İv basqını”nın Fransa gücləri deyil, "faşistlər" tərəfindən reallaşdırıldığını yazmışdı.

Fransua Olland məktəblərdə irqçi və yəhudi əleyhdarı düşüncələrə qarşı təhsilə prioritet veriləcəyini, xüsusilə də Şoahın mənasının öyrədiləcəyini qeyd edərək "Sürgün, soyqırım kimi yaşananlar yalnız yəhudilərin, ya da qurban xalqların tarixi deyil, bizim də tariximizdir. Cümhuriyyət yaddaşını itirə bilməz. İtirərsə, o cümhuryyət cümhuriyyətlikdən çıxar” söyləmişdi.